Gebalanceerde en creatieve composities

Veel beginners in de fotografie maken volop gebruik van het middelste autofocus punt – lekker in het midden, meestal het grooste punt – en plaatsen mede hierdoor het onderwerp van de foto precies in het midden. Zo lang de foto scherp is en de persoon herkenbaar is, is dit zeker niet fout, maar er is zoveel meer mogelijk. Hoe breng je het onderwerp zo in beeld dat het ook een mooie, creatieve, gebalanceerde en/of interessante foto wordt?

Er zijn een aantal gouden regels in de fotografie die je kunt toepassen om een ‘goede’ compositie te bereiken. Onderstaand een overzicht. Maar let op, zoals met zo veel zaken in de fotografie moet niets. Je kunt ze gebruiken – over het algemeen is men het er wel over eens dat ze werken – niemand zal je echter straffen als je het niet doet en soms is het juist verrassender om het niet te doen. De beste compositie is nog altijd een compositie die ‘werkt’. Als hij voor jou werkt, dan is het een goede compositie, werkt hij niet dan is het een foute compositie.

Regel van derden

Als je kijkt naar foto’s van professionele fotografen, dan zul je zien dat de onderwerpen vaak op 1/3e of 2/3e van de foto geplaatst zijn. Dit is expres zo gedaan en heet de “regel van derden”. Zo werkt het: teken in gedachten een boter kaas en eieren speelveld over je beeld heen (twee lijnen verticaal en twee horizontaal op gelijke afstand) en probeer het onderwerp op of dicht bij één van de vier snijpunten te plaatsen. Als je gebruik maakt van deze regel ervaart het menselijk oog de foto als meer gebalanceerd en natuurlijker.

Het gezicht is op het bovenste linkersnijpunt geplaatst, daarmee wordt
de foto gebalanceerder dan het gezicht direct in het midden plaatsen. Daarnaast is er nu
ook meer ruimte voor haar hand die ook iets uitdrukt.

De vlieger is precies op het bovenste linkersnijpunt geplaatst

En ja, ik maak ook composities door een van de rechter snijpunten te kiezen (hoewel deze wel minder voor komt, zo heeft iedereen zijn eigen voorkeur).

De kasteeltoren is op het rechtersnijpunt geplaatst, de reflectie vult de onderste helft van het beeld. De horizon is niet op de 1/3 of 2/3 hoge lijn geplaatst, het zwart zou de overhand krijgen of de reflectie zou er aan de andere kant af vallen. Een compromis dat gedeeltelijk met de ‘regels’ breekt.

Plaats bij een landschap foto bijvoorbeeld eens het silhouet van een boom op het snijpunt van de eerste verticale lijn en de tweede horizontale lijn, je krijgt dan al een heel andere foto dan als je de boom midden op de foto plaatst of juist op het snijpunt van de tweede verticale lijn en de eerste horizontale lijn. Hetzelfde geldt trouwens voor de horizon, het maakt zeker uit of je deze op 1/3 of 2/3 van de foto plaatst.

De lucht vult ruim 2/3e van het beeld, waardoor je een enorm ruimtelijk effect krijgt. De ‘Old Man of Storr’ rotsen zijn geplaatst op de rechter onder snijlijn. Ze vormen een balans met de zon die linksboven door de wolken komt en vormen ook een contrast met diezelfde zon door de lichte kleur van de zon en de donkere kleur van de rotsen.

Op 2/3 is het aandeel dat de lucht inneemt op de foto veel groter, ideaal bij mooie wolkenluchten of zonsondergangen. Bij de horizon op 1/3 gaat het juist om de voorgrond of om eventueel een witte lucht weg te werken (hoewel dan helemaal inzoomen misschien wel een beter idee is). Zorg er in ieder geval voor dat de horizon recht staat als deze een belangrijk deel van je foto vormt, de lijntjes die in het zoekerveld van de camera worden getekend kunnen helpen om de horizon recht te krijgen.

De fietser komt rechts het beeld binnen om deze links weer uit te gaan. Er is ruimte aan de linkerkant overgelaten zodat het niet voelt alsof de fietser is opgesloten in de foto. De onderscherpe achtergrond benadrukt nog eens de snelheid

Ook bij beweging heeft deze regel nut, probeer het onderwerp zo te plaatsen dat de richting waarin het zich beweegt nog 1/3e ruimte heeft op de foto. Waarbij de beweging naar het midden van de foto gaat. Dus als het onderwerp zich van rechts naar links verplaatst, probeer het onderwerp dan op een van de rechter snijpunten te plaatsen en vice versa.

Scherpstellen

Het zal je zijn opgevallen dat bij geen van deze foto’s het onderwerp in het midden staat. Maar daar zit standaard wel het actieve autofocus punt, hoe krijg je dan toch een scherp resultaat op het gewenste deel van de foto. Er zijn twee methoden om zo’n compositie te maken.

De makkelijkste methode is om met het middelste autofocus punt op het onderwerp scherp te stellen. Je houdt de sluiterknop half ingedrukt (je voelt wat weerstand voordat je de foto wordt gemaakt) en past de compositie vervolgens aan zodat het onderwerp op één van de snijlijnen staat, waarna je afdrukt. Maar je kunt ook het autofocus punt veranderen. Rondom het middelste autofocus punt zitten er namelijk nog een aantal. Door het punt te selecteren dat het dichtst op het gewenste snijpunt ligt kun je direct een foto maken met de gewenste compositie. Vergeet niet het punt weer terug in het midden te plaatsen als je weer verder gaat. Hoe je de andere focuspunten selecteert voor jouw camera kun je vinden in de handleiding.

Vrijmaken van de achtergrond

Om de aandacht goed op het onderwerp gericht te krijgen moet je het proberen vrij te maken van de achtergrond. Dit kan door de achtergrond onscherp te maken waardoor het scherpe deel uit de foto springt (zie ook diafragma), maar ook bijvoorbeeld met contrasten in kleur of licht en donker.

Door de mensen die over de railing hangen bijna tot een silhouet te reduceren is er een contrast tussen de voorgrond en de achtergrond waardoor deze los van elkaar komen.

Voorgrond-achtergrond

Een andere tip is het plaatsen van iets interessants op de voorgrond van een foto. Als je bijvoorbeeld een landschap fotografeert, probeer een boom / kerk / rotsen, etc. te vinden, en op een snijpunt te plaatsen, waardoor je iets interessants toevoegt op de voorgrond en daarmee ook meer dieptewerking in de foto krijgt.

Een foto van de Houses of Parliament tijdens zonsondergang in Londen is wel aardig, maar daar zijn er dertien in een dozijn van. Door de drukte bij dit populaire stukje Londen te laten zien op de voorgrond wordt er diepte gecreëerd en is de foto een stuk interessanter geworden.

Voorgrond-achtergrond wordt ook bereikt door een gedeelte wel en een gedeelte niet scherp in beeld te brengen.

Het schaap en de hond staren elkaar aan. Waarschijnlijk is het schaap je eerst opgevallen, deze is scherp in beeld gebracht, de hond is onscherp. Hierdoor is er ook sprake van diepte, de voorgrond en de achtergrond zijn duidelijk van elkaar gescheiden.

Lijnen

Gebruik elementen zoals beekjes, muurtjes, elektriciteitsdraden en weggetjes om het oog naar een onderwerp te leiden. Door de lijnen te volgen van deze elementen kijk je dieper de foto in. Lijnen zijn een van de belangrijkste elementen (naast – gekleurde – vlakken) om een compositie mee te bepalen.

De lijnen in deze foto van de schouwburg in Almere
leiden het oog naar de horizon die in het gebouw doorloopt.

Kijk ook eens naar de onderstaande foto van een straat in het dorpje Shanklin op het Isle of Wight. De weg begint links onder in het beeld en loopt met een golvende beweging rechts bovenin het beeld weer uit. Je oog wordt door de foto heen geleid dankzij de weg.

Houd het simpel

De sterkste foto’s zijn vaak het eenvoudigst. Probeer niet te veel elementen in de foto op te nemen die de aandacht kunnen afleiden, waardoor het niet meteen duidelijk is wat het onderwerp van de foto is. De kunst van het weglaten is één van de grootste wapens die een fotograaf kan hebben, ondanks dat fotografie vooral een vertellend medium is. Ook een simpel onderwerp zegt vaak meer dan duizend woorden.

Een blad op steen, extreem simpel, maar hierdoor wordt wel direct het onderwerp duidelijk. Het steen en blad contrasteren met elkaar door kleur, maar ook door ‘hardheid’.

Kom dichterbij

Kom dichter bij het onderwerp (of zoom in) dan je in eerste instantie wilt. Probeer het onderwerp behoorlijk je beeld te laten vullen (bijvoorbeeld door maar 1/3 deel van de foto niet door het onderwerp te laten vullen. Kijk maar eens hoeveel meer interessanter een macro foto van een bloem is dan een setje bloemen van een afstand genomen. Hiermee voorkom je ook dat in de achtergrond storende elementen (prullenbakken, drukke achtergronden) op de foto komen en afleiden van het onderwerp. Je kunt dit ook later in een beeldbewerkingsprogramma regelen door een deel van de foto af te knippen.

Met een macro lens kun je enorm dicht bij je onderwerp komen, door de snel afnemende
scherptediepte kun je mooie creatieve effecten bereiken

Licht en donker

Je ogen zijn gevoelig voor het licht en dat geldt ook voor foto’s. Ogen hebben de neiging om zich te richten op de lichte delen van een foto. Hier kun je perfect mee spelen, bijvoorbeeld door een specifiek deel van de foto uit te lichten en een ander deel juist donker te maken. Hierdoor wordt de aandacht direct op het onderwerp gericht.

Delen van het monument op de Dam worden uitgelicht door de reflectie van de opkomende zon in ramen aan de andere kant van de straat (een effect dat ik nooit eerder meer heb gezien, ook al kom ik er elke dag langs) waardoor de aandacht wordt gericht op die delen.

Je kunt ook (kunstmatig) de aandacht op een bepaald deel van de foto richten door een vignette toe te voegen. Officieel is dit een fout in de lens, bij sommige lenzen zie je dat als je verder je uit het midden komt de buitenranden donkerder of zelfs zwart worden. Dit principe kunnen we ook ten goede toepassen door juist extra donkere randen om het onderwerp te plaatsen in een fotobewerkingsprogramma. Hierdoor wordt de aandacht nog sterker op het onderwerp gericht. Let wel op, het effect is erg populair en wordt snel te sterk toegepast.

Het gebied om Sinterklaas heen is lichter dan de randen, hierdoor wordt de aandacht nog sterker op Sinterklaas gericht (alsof de aparte aandossing daar al niet bij helpt).

Verander je gezichtspunt

Loop ook om je onderwerp heen, probeer nieuwe hoeken te vinden, dichter bij te komen, ander licht te zoeken, details uit te lichten, etc. Ga door je knieeen, klim op muurtjes… Kortom, verander je gezichtspunt en probeer de kijker te verrassen.

Door een hoger standpunt te kiezen wordt het groepje mensen dat staat te wachten meer geaccentueerd.

Reflecties

Ga na een regenbui op pad, met behulp van de plassen op de straat kun je heerlijk spelen met reflecties. Door het beeld te draaien is voor de kijker niet meteen duidelijk hoe de vork in de steel zit, waardoor deze langer bij je foto zal blijven hangen. En dat is natuurlijk precies de bedoeling.

De Waag in Amsterdam gereflecteerd in een plas en vervolgens omgedraaid in een fotobewerkingsprogramma. Had jij het meteen door?

Experimenteer

Hoe meer je experimenteert en oefent, hoe sneller je het gewenste effect bereikt en tot interessante composities komt. Het uiteindelijk doel is dat de kijker net even wat langer naar jouw foto kijkt dan naar die van de ander. Dat kan zijn omdat het onderwerp verrassend of interessant is of juist omdat het heel bizar in beeld is gebracht.

Maar…

Wijk ook vooral af van “de regels”. Elk onderwerp vraagt zijn eigen aanpak en soms is het juist weer beter om een onderwerp midden in het beeld te zetten, de horizon schuin te laten lopen of een gek scherpstelpunt toe te passen. Het belangrijkste is dat je lol hebt in je hobby/werk. Ga op pad, een foto die je wel neemt is oneindig veel beter dan een foto die je niet neemt. Met veel oefening en experimenteren krijg je het vanzelf in de vingers, neem het niet te serieus en geniet van het proces. Goed en fout bestaat niet, een compositie die werkt is per definitie een goede compositie.