Fotograferen in de schemering

Een zonsondergang is een populair onderwerp om te fotograferen. Het warme licht van de ondergaande zon geeft toch altijd een speciaal gevoel, er is weer een dag ten einde. Veel fotografen pakken echter hun apparatuur in zodra de zon onder is gegaan, maar realiseren zich niet dat ze hiermee een aantal kansen missen om mooie foto’s te maken in de schemering.

Misschien ben je al bekend met de term ‘het gouden uurtje‘. In deze periode net voor de zonsondergang of na zonsopkomst het licht erg mooi. Het licht heeft een mooie warme gloed (die ‘s avonds vaak sterker is dan ‘s ochtends door de hoeveelheid stof in de atmosfeer) en valt laag in, waardoor het landschap mooi wordt geaccentueerd. Veel landschapsfotografen fotograferen exclusief in deze periode, maar ook zeker in de periode na de zonsondergang of voor de zonsopkomst.

Eilean Donan Castle – Canon EOS 5D, 40mm, 1,6s op f/4, ISO 100

De zon mag wel zijn onder gegaan, maar er is vaak nog genoeg licht en kleur aanwezig om nog tot een 1-1,5 uur na zonsondergang of voor de zonsopkomst (door) te fotograferen. In de schemerperiode kun je daardoor onderscheidende foto’s maken. De schemering is onder te verdelen in drie stadia die elk verschillende eigenschappen hebben.

Canon EOS 5DmkII, 105mm, 1/30s op f/4, ISO 100

Deze onderverdeling komt oorspronkelijk uit de astronomie (wanneer kun je welke sterren zien) en krijgskunst (tot wanneer kun je je doel nog raken), maar is ook prima door fotografen toe te passen. Met kennis over deze eigenschappen kun je het optimale moment bepalen waarop je een foto moet maken.

Als je wel eens gebruik hebt gemaakt van een (Engelstalige) applicatie of website die aangeeft hoe laat je de zonsondergang/-opkomst kunt verwachten, dan ben je misschien al eens de termen Civil twilight, Nautical twilight en Astronomical twilight tegengekomen.

Burgerlijk

Civil twilight, in het Nederlands burgerlijke schemering, is de periode tussen het moment waarop de zon net onder de horizon verdwijnt en het moment waarop het middelpunt van de zon op meer dan 6 graden onder de horizon staat. Deze periode duurt over het algemeen 30-50 minuten, dit hangt af van de tijd van het jaar en waar je je op aarde bevindt. Hoe noordelijker, hoe langer de schemering zal duren, hoe dichter bij de evenaar hoe korter.

Canon EOS 5D, 85mm, 2s op f/22, ISO 100

Tijdens deze schemerperiode zou je al wat sterren kunnen zien. Objecten zijn duidelijk te onderscheiden, je kunt nog letters van papier lezen en je kunt nog foto’s uit de hand nemen. Het licht neemt warme tonen aan, van goudgeel tot zachtroze, mede afhankelijk van de wolkenpatronen en de hoeveelheid stof in de lucht. Het licht wisselt deze periode relatief snel, langzaam neemt de lucht koelere kleurtonen aan en de overloop in warme kleuren afkomstig van de zon en koelere kleuren wordt steeds geleidelijker.

Tijdens een workshop op het eiland Eigg in Schotland hadden we één ochtend een schitterende illustratie van het voorgaande. In een hele korte periode kreeg de lucht steeds een andere aanblik, mede geholpen door de aparte wolkenpatronen. De kleuren en vormen in de lucht dicteerden de compositie die ik koos:

Canon EOS 5D, 35mm, 30s op f/10, ISO 100

Canon EOS 5D, 32mm, 0,8s op f/10, ISO 100

Canon EOS 5D, 28mm, 2,5s op f/18, ISO 100

Canon EOS 5D, 24mm, 4s op f/18, ISO 100

Canon EOS 5D, 24mm, 0,5s op f/11, ISO 100

Je zou het misschien niet verwachten, maar tijdens deze periode kun je nog prima portretfoto’s nemen, met een kleine invulflits kun je proberen de (hopelijk) kleurrijke achtergrond en je model in de voorgrond te balanceren. Bij gebrek aan een model heb ik zo vorig jaar bloesem vastgelegd:

Zeevaartkundig

Nautical twilight, in het Nederlandse zeevaartkundige of nautische schemering, is als het middelpunt van de zon tussen de 6 en 12 graden onder de horizon staat. Ook deze periode duurt 30 minuten. In deze periode zie je diepe blauwe kleuren met hier en daar oranje en gele accenten.

De lichthoeveelheid neemt snel af, het wordt lastiger details te onderscheiden en uit de hand te fotograferen. Onderwerpen zullen zonder extra verlichting snel in een silhouet veranderen, maar steken nog wel af tegen de lucht als ze boven de horizon komen.

Canon 30D, 40mm, 0,5s op f/10, ISO 100

In deze periode kun je het beste architectuurfoto’s maken. Het kunstmatige licht en het aanwezige licht zijn korte tijd met elkaar in balans, waarna het kunstmatige licht het overneemt. Daarnaast biedt het warme kunstlicht en het donkerblauwe natuurlijke licht een mooi contrast. Een statief is in deze periode wel onontbeerlijk.

Canon EOS 5DmkII, 24mm, 1/6s op f/4, ISO 1250

Canon EOS 5D, 17mm, 30s op f/20, ISO 100

Astronomisch

Astronomical twilight, in het Nederlands astronomische schemering, is als het middelpunt van de zon tussen de 12 en 18 graden onder de horizon staat. Nacht nadert nu snel, maar toch is er nog in een periode van een half uur kleur in de lucht aanwezig die je met lange sluitertijden er uit kunt halen. Dit is wel de lastigste periode om foto’s te maken, je hebt waarschijnlijk kunstlicht of hele lange sluitertijden nodig om objecten vast te leggen.

Canon EOS 5DmkII, 1/30s op f/4, ISO 640

Van half mei tot eind juli komt de zon in Nederland niet onder de 15 graden onder de horizon, de grijze nachten. Maar eigenlijk wordt het op veel plekken in Nederland nooit echt officieel nacht, de lichtvervuiling van steden zorgt er voor dat het nooit astronomisch donker wordt.

Canon EOS 5D, 17mm, 30s op f/14, ISO 100

Eigenlijk zijn deze drie periodes nog te algemeen, Harald Edens heeft – voor de geïnteresseerden – op zijn weerfotografie website een nog uitgebreidere omschrijving met illustraties staan.

Witbalans en sluitertijd

Vaak wordt mij gevraagd wat nu de beste sluitertijd en witbalans is voor zonsondergangen en de periode erna. Het is heel lastig hiervoor een vast ezelsbruggetje te geven. Het beste kun je verschillende belichtingen maken afhankelijk van de lichtmeter van de camera. Je kunt de kleuren bijvoorbeeld versterken door iets onder te belichten (je verliest dan wel detail in de schaduwen en krijgt meer ruis als je bij het bewerken beslist dat het beeld iets lichter moet).

Als je in RAW formaat fotografeert is het achteraf nog relatief gemakkelijk zonder al te veel verlies in de kwaliteit van de foto de witbalans te wijzigen en tot op zekere hoogte ook de belichtingstijd.

Als je bereid bent je diner nog wat uit te stellen of eerder op te staan dan de rest heb je de kans om in de schemerperiode unieke plaatjes te maken, waar andere fotografen het dan al hebben opgegeven. Ben je van plan ’s ochtends te fotograferen, plan dan zeker een ruime periode in voor zonsopkomst, anders heb je bijna het mooiste moment van de dag gemist.