Gebruik lijnen in je composities

Het juiste licht, een goed onderwerp en cameratechniek zijn allen belangrijk voor het succes van een foto. Maar compositie vormt zeker zo’n grote factor. Met je compositie maak je aan de kijker duidelijk wat het onderwerp is van de foto. Een goede compositie vestigt de aandacht precies op het onderwerp, vertelt een verhaal en/of maakt de foto interessanter. Compositie is een kunst, maar ook een vaardigheid die je kunt leren.

Fotografie komt naast het kennen en toepassen van de techniek voor een groot deel neer op het vertalen van wat je wil zeggen naar een visuele weergave. Waar een schrijver dit met woorden, zinnen en paragrafen moet doen spreekt de fotograaf een visuele taal die wordt gevormd met lijnen, vormen, kleur, patronen en texturen. Daarbij moeten we rekening houden met de beperkingen die fotografie ons geeft: een 3D beeld moet naar 2D worden omgezet zonder dat de uiteindelijke foto plat en oninteressant wordt.

Lijnen kunnen een foto maken of breken
– Canon EOS 5D, 50mm, 1/125s op f/14, ISO 100

Compositie is een enorm krachtig wapen om een foto interessant te maken. De compositie bepaalt waar het oog van de kijker naartoe gaat, het tonen of weglaten van elementen geeft de kijker een idee van het karakter van het onderwerp. Belangrijk is het dus om vooraf te bedenken wat het effect is dat je met de foto wilt bereiken. Een goede compositie kan een slechte foto niet beter maken, maar kan van een al goede foto wel een absolute topper maken. Je kunt alle elementen voor elkaar hebben, maar als je compositie ‘niet klopt’, dan zal de uiteindelijke foto minder succesvol zijn.

De komende tijd zal ik verschillende gereedschappen van compositie belichten, vandaag beginnen we met het gebruik van lijnen in je foto’s.

Lijnen

Waar je voor andere elementen afhankelijk bent van het licht in het landschap of het weer – hierover heb je als fotograaf minder controle – in je composities, heb je met lijnen, vormen en rondingen als fotograaf juist heel veel controle. De fotograaf bepaalt in grote mate het eindresultaat van de foto.

Lijnen voegen sfeer toe aan een foto
– Canon EOS 5D, 24mm, 2,5 op f/22, ISO 100

Lijnen, rondingen en vormen geven een sfeer aan een foto en zijn belangrijke hulpmiddelen om het oog door de foto te leiden. Met een uitgekiende compositie kun je het oog van de kijker langs de belangrijkste elementen van de foto leiden door goed gebruik te maken van rustpunten, zichtbare en gesuggereerde lijnen en visuele paden. Hoe het oog door het beeld wordt geleid en het effect van de lijnen is afhankelijk van het type lijnen en hoe ze in de compositie zijn opgenomen.

Lijnen kunnen rust aan een foto meegeven, maar ook kracht of beweging suggereren. Van de kaarsrechte horizon aan de kust tot golvende heuvellandschappen, van lijnen die samenkomen in een punt tot zigzaggende en gebogen lijnen die het oog door de hele foto leiden.

Horizontale lijnen

Het gebruik van horizontale lijnen voegt vaak rust, kalmte, tijdloosheid en stabiliteit toe aan een foto. Als we de horizon goed kunnen onderscheiden geeft dit vaak een gevoel van rust, denk aan het uitkijken op de zee of bij een meer of een wijds landschap zien.

Komt de wereld ooit ten einde?
– Canon EOS 5D, 40mm, 16s op f/13, ISO 100

Afhankelijk van hoe je de camera houdt krijg je een ander effect. Door de horizontale lijnen in de landschap stand te nemen voeg je rust en kalmte toe aan de foto. Door de horizontale lijnen te fotograferen in de portret stand voeg je extra nadruk toe aan de lijnen. Dit werkt vooral goed als ze gestapeld zijn, zoals bijvoorbeeld bij een houten huis of hek.

Als je de horizon fotografeert plaats deze dan niet in het midden van de foto. Hiermee wordt de foto doorsneden en creëer je vrijwel altijd twee verschillende beelden. Door de horizon op 1/3e of 2/3e van het beeld te plaatsen geef je de aandacht aan het landschap (de voorgrond) of juist de lucht en wordt het beeld daarmee dynamischer en spannender.

De verschillende kleuren in de lucht vormen horizontale lijnen
– Canon EOS 5D, 84mm, 1/60s op f/4, ISO 100

Belangrijk bij horizontale lijnen is dat ze echt horizontaal zijn. Het effect van een kaarsrechte horizon wordt teniet gedaan als deze voor een deel scheef loopt. Mensen zijn feilloos in het ontdekken hiervan, het geeft onbewust een soort ongemakkelijk gevoel. Gebruik de hulplijnen in je camera, een waterpas die je op de hotshoe kunt zetten of de gereedschappen in fotobewerkingssoftware om de horizon recht te zetten.

Een foto met alleen horizontale lijnen is op zichzelf misschien niet zo spannend (dat is misschien ook niet de bedoeling), maar door opeens ergens in het beeld verticale lijnen op te nemen doorbreek je de rust en introduceer je een spannend element in de foto.

Denk bijvoorbeeld aan een berg die uit het niets over de horizon opdoemt, een boom aan de rechterkant van het beeld of een energiemast of een verticale paal in het hek kan al genoeg zijn om de saaiheid te doorbreken en een interessante foto te maken. Spelen met dit contrast kan interessante resultaten opleveren.

Horizontale lijnen van het hekwerk en landschap, onderbroken door drie verticale palen
– Canon EOS 5D, 84mm, 1/100s op f/5.6, ISO 100

Verticale lijnen

Verticale lijnen kunnen verschillende associaties oproepen. Van kracht en dominantie bij hoge gebouwen tot groei (een tulp die richting de zon wijst in de lente) en sterkte, maar ook met stabiliteit (een onverzettelijke verticale rots in een woelige zee).

Welk effect de verticale lijnen hebben hangt mede af van het onderwerp dat je fotografeert. Een boom die uit de mist torent geeft een ander gevoel dan een grote rots die de macht van de oceaan weerstaat. Hoge gebouwen en bomen hebben een krachtige uitstraling, we voelen ons nietig in vergelijking.

Afgesneden verticale lijnen vergroten het gevoel van hoogte in de kerk,
de diagonale lijnen leiden het oog naar het orgel
– Canon EOS 5D, 24mm, 1/6s op f/4, ISO 400

Door de verticale lijnen in portret stand te fotograferen benadruk je de lengte, het geheel ziet er hoger uit. Door verticale lijnen horizontaal te fotograferen geef je de indruk dat de lijnen niet kunnen worden beteugeld door het beeld, dat er meer is. Het kan heel effectief zijn om een onderwerp halverwege in de foto af te breken. Belangrijk bij de keuze voor het gebruik van lijnen is dat ze passen bij wat de rest van de foto moet uitstralen. Tenzij je er juist op uit bent om verwarring en ongemak teweeg te brengen bij de kijker.

Probeer de verticale lijnen zo veel mogelijk paralel aan de foto te laten lopen. Hoe breder de kijkhoek van de lens en hoe meer je hem naar boven of beneden buigt, hoe schever de lijnen zullen lopen. Door een hogere positie te kiezen (door bijvoorbeeld het gebouw vanuit een ander gebouw te fotograferen), door gebruik te maken een ’tilt & shift lens’ of van de mogelijkheden om in nabewerking – tot op zekere hoogte – het perspectief te corrigeren kun je de lijnen goed recht maken. Met name belangrijk in architectuurfotografie, anders krijg je juist het idee dat het gebouw elk moment kan omvallen.

Een verticale compositie
– Canon EOS 5D, 24mm, 1/10s op f/5, ISO 200

Probeer ook hier de lijnen niet in het midden van de foto te plaatsen, maar kies een positie op 1/3e of 2/3e van het beeld. Dit voorkomt ook hier dat het beeld wordt gehalveerd en er twee verschillende foto’s ontstaan. En zoek ook hier weer naar contrasten om het lijnenspel te doorbreken of te versterken.

Diagonale lijnen

Waar horizontale en verticale lijnen vooral sfeer aan een foto toevoegen, geven diagonale lijnen richting aan de foto. Een sterke diagonale lijn stuurt het oog van de kijker een specifieke richting uit en kan diepte aan een foto toevoegen. Ook voegt het dynamiek toe aan een foto. Scheve lijnen maken het beeld van spannender en sportiever, waar horizontale en verticale lijnen meer beperkt worden.

Diagonale lijnen met de leesrichting van links naar rechts mee
– Canon EOS 5D, 135mm, 1/125s op f/4.5, ISO 100

In het Westen beweegt ons oog van links naar rechts als we foto’s en teksten bekijken. Het is daarom vaak een goed idee om de lijnen links (onderin) het beeld te laten beginnen en naar rechts (bovenin) te laten lopen. Plaats hierbij de lijn niet precies in het midden (zodat hij recht van de ene hoe naar de andere hoek loopt), maar plaats hem iets hoger of lager in het beeld zodat een bepaald gedeelte van het beeld de aandacht krijgt.

Een sterke diagonale lijn, breekt met de regel van links naar
rechts te gaan, geeft een beetje het gevoel alsof het oog wordt tegengehouden
– Canon EOS 5D, 24mm, 1/80s op f/14, ISO 100

De diagonale lijnen kunnen het oog van de kijker de juiste richting op leiden. Probeer ergens in het beeld een element te plaatsen waar het oog kan landen. Plaats dit element in de kijkrichting van de kijker. Worden de lijnen veel herhaald, bijvoorbeeld op een pas gemaaide akker, dan kunnen ze ook het hoofdonderwerp van de foto vormen.

In het geval van onderstaande foto leiden alle lijnen van de parasol naar de deelnemer aan het Rotterdamse Zomercarnaval:

Alle lijnen leiden naar…
– Canon EOS 5D, 105mm, 1/200s op f/4, ISO 400

Onregelmatige lijnen

Alle besproken lijnen tot nu toe zijn recht en georganiseerd. Wil je juist ongemak, spanning of angst overbrengen bij de kijker dan kun je het beste op zoek gaan naar dynamische, onregelmatige lijnen. Mensen kijken het liefst naar orde en regelmaat, zoek een onderwerp dat hier het tegenovergestelde van is om ongemak te veroorzaken. Laat niet zien waar de lijnen beginnen en eindigen, zoek donker of vreemd licht en je kunt een angstige sfeer neerzetten.

Ik geloof dat ik dit soort foto’s niet graag vastleg, ik kan geen geschikt voorbeeld in mijn foto catalogus vinden.

Rondingen

Rondingen en bochten geven een prettig, sierlijk en impactvol effect aan het beeld. Het is een natuurlijke vorm die je vaak in landschappen kunt vinden, maar ook de veren van een vogel, moderne auto’s of de vormen van je model. Een ronding leidt het oog in een vloeiendere en vrijere manier door de foto dan een diagonale lijn, hierdoor krijg je als kijker een vrijer en ruimtelijker gevoel. Alsof je meer tijd krijgt om de foto te bekijken.

Onderstaande foto maakte ik in de nieuwe bibliotheek in Almere. Dit is de uitcheck- en informatiebalie, die bewust of onbewust in een vraagteken vorm is gebouwd (hou je hoofd schuin naar rechts), of zo heb ik het in ieder geval geïnterpreteerd.

Balie in de vorm van een vraagteken
– Canon EOS 5D, 40mm, 1/30s op f/5.6, ISO 250

Een speciale categorie rondingen is de S-bocht. Ook deze kun je veel in de natuur vinden. Tijdens een recente workshop die ik heb gevolgd bij Bruce Percy werd veel aandacht besteed aan het zoeken en vastleggen van S-bochten in een foto. Deze vormen een hele natuurlijke manier om het oog door de foto te leiden. Hierbij kun je vaak gebruik maken van riviertjes, bochtige weggetjes of zoals in onderstaand voorbeeld de rotsen en een aparte kleur water.

“De rotsen en het water vormen een S-bocht
– Canon EOS 5D, 24mm, 0,6s op f/16, ISO 100

Samenkomende lijnen

Deze voegen diepte toe aan een foto. Je kunt er een gevoel van afstand of schaal mee aangeven. Het menselijk oog wil graag zien waar deze lijnen samenkomen. Denk bijvoorbeeld een samenkomende lijnen in hoogspanningslijnen, een houten vlonder of een spoorlijn. Het is een goed idee om je onderwerp aan het einde van deze samenkomende lijnen te plaatsen, hoewel de lijnen op zichzelf soms ook al interessant genoeg zijn om het hoofdonderwerp te vormen.

“Uit alle richtingen komen de lijnen samen naar een centraal punt
– Canon EOS 5D, 32mm, 1/500s op f/8, ISO 100

Lijnen?

Lijnen hoeven niet altijd voor de hand te liggen en meteen duidelijk te zijn voor de kijker. Ze kunnen ook een beetje verborgen zitten in de foto. Zoals in onderstaande foto genomen op de begraafplaats rond Stirling Castle in Schotland. Het merendeel van de grafstenen wordt verlicht door de avondzon, behalve de stenen in de voorgrond. Dit dwingt het oog verder te kijken en het licht te volgen. Daarnaast zijn de grafstenen op een aantal kleine heuvels geplaatst waardoor er een bocht in beeld ontstaat die helemaal naar de kerk aan het einde van het beeld loopt.

Een impliciete lijn
– Canon EOS 5D, 80mm, 1/250s op f/4, ISO 100

Bij het fotograferen van modellen denk je niet direct aan het toepassen van lijnen. Maar ook hier kun je lijnen subtiel in de foto laten terugkomen door de arm van het model zo te plaatsen dat deze een lijn richting het gezicht vormt. Fotografeer je een persoon die ergens naar kijkt, dan hebben we de neiging tussen de kijker en hetgeen waar hij/zij naar kijkt een denkbeeldige lijn te trekken, wij willen ook zien waar die persoon naar kijkt.

Volg de lijn van de fotografe naar ‘The Old Man of Storr’
– Canon EOS 5D, 29mm, 1/80s op f/7.1, ISO 100

Gevaar!

Deze lijnen zijn ook ‘gevaarlijk’ voor je compositie. Ze zijn erg krachtig en als ze verkeerd worden gebruikt kunnen ze het oog onbedoeld recht uit de foto leiden, ongewenste spanning veroorzaken, het beeld in stukken hakken of op een andere manier een doordachte compositie verstoren. Het blijft belangrijk met je oog alle hoeken van het beeld goed te bekijken en te controleren dat er geen ongewenste neveneffecten ontstaan.

Zo makkelijk als dat lijnen het oog door de foto kunnen leiden, zo makkelijk kunnen ze er ook voor zorgen dat het oog lastig bij het eigenlijke onderwerp komt. Een horizontale lijn die het hoofd van je model doorsnijdt bijvoorbeeld.

Geen twijfel wat het onderwerp is
– Canon EOS 5D, 200mm, 1/200s op f/11, ISO 100

Ondanks dat het gebruik van lijnen een effectieve manier is van composities maken is het niet een techniek die je als beginner snel onder de knie kunt krijgen. Net zoals met andere vormen van compositie krijg je het beste resultaat als je kennis combineert met een creatieve blik en veel oefening.

Probeer specifiek te zoeken naar lijnen in je fotografie en probeer ze zo effectief mogelijk toe te passen. Dit hoeft trouwens niet altijd met een camera in de hand te zijn, maar kan ook als je in de auto, bus of trein zit. Hoe meer je fotografeert en nadenkt over je composities, hoe sterker je composities zullen worden en hoe sneller je de uiteindelijke compositie kunt zien.