Gastartikel door Erik Busstra – Een lekkere wandeling op een mooie zondagmiddag door het bos. Of het nu winter, herfst, voorjaar of zomer is, in het bos is er altijd iets moois te vinden. Van brede paden, lekker dwalen door de smalle paadjes kom je soms op een mooi open veldje waar de rust nog voelbaar is. Een lekkere picknick, een gezellige middag en opeens bedenk je dat je de schoonheid van dat stukje natuur wilt vastleggen. Maar waar begin je dan? Zoveel te zien, zoveel te fotograferen.
Wat maakt een boslandschap moeilijk?
Landschapsfotografie is een lastige tak van de fotografie. Een vaak gehoorde klacht is dat na een vakantie de foto’s lang niet zo mooi waren als dat het landschap echt was. Het fotograferen van een landschap, op zo’n manier dat het goed op de foto komt, blijkt erg moeilijk te zijn! Bergen van 3000 meter lijken op de foto niet hoger dan de molshoop in de achtertuin. Een rivier kronkelend door het landschap is niet meer dan een streep op de foto.
Door de bomen het bos niet meer zien – 200mm, 1/20s op f/4, ISO 100 – Kenneth Verburg
De kunst bij landschapsfotografie is het vinden van lijnen, het creëren van diepte en daarmee het overbrengen van de weidsheid, de grootte en het indrukwekkende van het landschap. In het ene landschap is makkelijker diepte te vinden dan in het andere. Een rivier zorgt bijvoorbeeld makkelijker voor diepte, dan een zandvlakte. Een tekort aan lijnen kan een groot probleem zijn. Teveel echter ook!
Zo komen we op de moeilijkheid die bossen met zich meebrengen. Er is in een bos erg veel te zien. Vaak is er niet één duidelijk lijn te vinden, nog minder vaak is er geen lijn te vinden. Sterker nog, een bos stikt van de lijnen. Maar welke dieptelijn moet je dan kiezen? Hoe vind je überhaupt dieptelijnen in het bos? Het spreekwoord ‘door de bomen het bos niet meer zien’ is hier dan ook erg toepasselijk. Er is zoveel te zien dat je op den duur niet meer weet waar je op moet letten.
Naast dat er veel bomen staan in het bos, waardoor je het overzicht kwijt raakt, ligt er ook nog erg veel rotzooi op de bodem. Je vindt zelden een bos waar geen takken liggen, waar niet al een keer een tractor zijn sporen heeft achtergelaten of waar nog niet iemand gelopen heeft. Afgebroken takken, omgevallen bomen, bandensporen van tractoren en fietsers, noem het maar op. Een bos is vaak chaotisch en rommelig. Orde scheppen in deze chaos lijkt een moeilijk en onbegonnen werk. En dat is precies wat het fotograferen van bossen zo moeilijk maakt, waar moet je beginnen…?
Zonlicht breekt door de bomen, genomen uit de hand op 36mm met 1/25 – f/11 – ISO200 – Erik Busstra
Zoeken van een stuk bos
Het maken van een goede landschapsfoto zit hem bijna altijd in de voorbereiding. Ook hier geldt: een goede voorbereiding is het halve werk. Dat houdt in dat je dus moet gaan zoeken naar een mooi stuk bos. Niet elk stuk bos is even geschikt voor een goede foto.
Maar waar zoek je naar? Dat is afhankelijk van wat je resultaat moet zijn. In het meest ideale geval heb je, voordat je de foto maakt, al voor ogen hoe het resultaat moet gaan worden. Dat betekent dus dat je jezelf de vraag moet gaan stellen wat voor jou belangrijk is in het fotograferen van juist dat ene stukje bos. Wat voor stuk bos dat zal zijn is afhankelijk van je eigen smaak. Toch zijn er wel een aantal ‘ingrediënten’ die je kan gebruiken om tot een geslaagd resultaat te komen.
Ondergroei
Belangrijk in het fotograferen van bossen is dat je op zoek gaat naar een rustig stukje. Ik bedoel niet dat er weinig mensen komen, maar dat je zoekt naar een stukje bos waar niet teveel afleidende elementen zijn. Ga op zoek naar een bos waar de chaos niet al te groot is. Als je het jezelf niet te moeilijk wilt maken, betekent dit dat je op zoek gaat naar een bos met een duidelijke bodembedekker.
Er zijn verschillende bodembedekkers te vinden in bossen. In principe heeft elk bos een specifieke bodembedekking, dit kan echter ook bestaan uit een mengeling van allerlei verschillende soorten. Als je echter op zoek gaat naar een stuk bos waar één soort overheerst, kan je de chaos op de grond vermijden en daarmee rust creëren in de foto. Met overwegend één soort krijg je op de grond overwegend één kleur. Oftewel, een rustige bodem voor een mooie compositie.
Handige bodembedekkers zijn bosbessenstruiken, varens, mossen en grassen. Maar je kan, zeker in de herfst, ook zoeken naar een mooi bladerdek met fraaie herfstkleuren.
Open plekken
Vrijwel geen enkel bos staat alleen maar vol met bomen. Er zijn altijd wel open plekjes te vinden, kleine heideveldjes, een stukje gras, misschien zelfs een klein weiland. Een mooi open plekje kan net dat beetje sfeer in een bos brengen, het kan de prettige verrassing zijn tijdens een wandeling. Des te meer reden om het vast te leggen.
Een open plek in het bos bij Lage Vuursche – 200mm, 0,6s op f/16, ISO 100 – Kenneth Verburg
Aan de rand van een bos heb je ook even de ruimte. Je kan van een afstandje kijken en het bos misschien overzien. Het is van een afstandje vaak makkelijker om orde in de chaos te scheppen. Neem de ruimte om vanaf een open plekje het bos te overzien.
Ruimte
Nederland kent een rijke geschiedenis van bosbouw. De bosproductie heeft ervoor gezorgd dat Nederland veel bossen kent. Vrijwel elk bos in Nederland is aangelegd en veel daarvan voor de houtproductie. In de praktijk betekent dit dat de bomen in sommige bossen erg dicht op elkaar staan.
Het is zaak om te zoeken naar bossen die wat ruimer opgezet zijn. Vaak zijn die te vinden in de oude landgoederen die ontstaan zijn vanuit de behoefte van de eigenaren aan recreatie. Een bos moest niet alleen geld opleveren, het moest ook mooi zijn.
Een ruim bos is niet goed van afstand te herkennen, je vind ze door te wandelen door de bossen, door fietstochten te maken en goed te kijken naar de opzet van het bos.
Maken van je compositie
Hopelijk is het vinden van een stuk bos gelukt. Of je hebt na het lezen van dit stukje al wat ideeën van bossen die goed geschikt kunnen zijn. Afhankelijk van je kennis van de bossen die je bezoekt zal dit meer of minder tijd in beslag kunnen nemen. Er zit mogelijk al veel tijd in het vinden van de plek, helaas betekent dit niet dat het dan ook meteen klaar is. Afhankelijk van de omstandigheden ben je op of net over de helft van de tijd die je nodig hebt voor het maken van de foto.
Voordat je de juiste omstandigheden voor je foto kunt gaan afwachten, zul je de juiste compositie moeten zoeken. Omdat het kan zijn dat je tijdens het maken van de compositie merkt dat je nog niet de juiste omstandigheden hebt, is het belangrijk dat je de exacte locatie onthoudt of registreert in bijvoorbeeld een telefoon met GPS. Zo kun je dan later dezelfde compositie nog eens maken als de juiste omstandigheden zich voordoen.
Het juiste bos om te fotograferen is gevonden, de compositie kan worden gemaakt.
Lijnen
Een compositie maken is het belangrijkste van je foto. Zonder sterke compositie verlies je de aandacht van de kijker, en dat is niet wat je wilt. Een goede compositie draait vaak om het vinden van diepte waardoor de kijker het gevoel heeft ook echt in het landschap te kunnen stappen en er doorheen te lopen.
Eén van de manieren om diepte te creëren is door het zoeken van lijnen. In een bos zijn de lijnen doorgaans het duidelijkste te vinden in paden.
Regel van derden toegepast op een pad, gebruikt als dieptelijn. Foto gemaakt uit de hand op 55mm 1/500 – f/5.6 – ISO200 – Erik Busstra
Zo fietste ik naar huis na een ochtendje fotograferen. Rijdend over dit pad viel mijn oog op de frisse kleuren en de diepte. Snel een foto gemaakt waarbij ik bewust voor een snelle sluitertijd en iets minder scherptediepte koos zodat ik weinig zou bewegen. Doordat ik op redelijk tempo gefietst had was mijn hand niet meer de meest stabiele die je kon wensen. Het opzetten van een statief vond ik niet de moeite, maar deze foto geeft wel een goede indicatie van de mogelijkheden van paden in bossen.
In het eerste voorbeeld is er sprake van een breed pad, je komt deze paden vrij snel tegen en het ligt dus voor de hand om deze te fotograferen. Toch zijn er nog vele andere paden die gefotografeerd kunnen worden. Het nut van paden als dieptelijn wil ik nog eens laten zien met de volgende foto van een smaller pad in een stuk bos waar erg weinig wandelaars komen, goed zoeken dus!
Gefotografeerd vanaf statief op 24mm, 1/80 – f/8 – ISO200 – Erik Busstra
Dit plekje koos ik vanwege de punten die ik al eerder noemde in het kader van het zoeken van een locatie. Er was op deze plek ruimte en de bomen stonden niet al te dicht bij elkaar, uitgezonderd het rijtje langs het pad. Er was een goede ondergroei aanwezig die onderbroken werd door het pad. Vervolgens heb ik het pad als dieptelijn gebruikt om het oog de foto door te leiden, recht het bos in.
Bij beide foto’s zie je dat de lijn de diepte geeft in de foto. Deze lijn wordt gevolgd door de kijker. Het pad is dus een zeer belangrijk element in deze foto’s! Het houdt de kijker vast en geeft diepte aan de foto. Als je niet beter wist, zou je zo de foto in kunnen stappen en over het pad lopen.
Naast lijnen in paden kun je lijnen ook vinden in de bossen zelf. Een productiebos bijvoorbeeld heeft veel rechte lijnen vanwege het gemak dat dit met zich mee brengt tijdens de aanleg van het bos en het verwerken van het hout.
Herhaling
Een andere krachtige manier om diepte te krijgen in een foto is de herhaling. Door het ene onderwerp precies schuin achter het andere te zetten, krijg je diepte. Vergelijk dit met een kijkdoos die je in elkaar kunt knutselen. De verschillende elementen staan schuin voor en achter elkaar. Door je compositie zo te kiezen dat dit in de foto ook gebeurt, zorg je ervoor dat je diepte ervaart als je de foto bekijkt.
Gefotografeerd vanaf statief op 42mm, 1/60 – f/8 – ISO200 – Erik Busstra
De keuze voor deze compositie heb ik gemaakt vanwege de herhaling van de bomen. De drie bomen op een rij zorgen voor herhaling én ze vormen samen een rij.
Doordat de vierde boom niet in dat rijtje staat onderbreek ik de herhaling. Dit zorgt ervoor dat er voor het gevoel van de kijker iets niet klopt, er komt spanning in de foto en de kijker wordt geboeid. Men verwacht de vierde boom ook in dezelfde lijn te vinden, maar doordat dit niet het geval is blijft de blik van de kijker hangen in de foto.
Minder is meer
Zoals zo vaak het geval, de kracht ligt in de beperking. Doordat een bos veel elementen bevat kan het erg goed werken om een element te isoleren. Het isoleren is het beste te doen met een wat langer brandpunt.
Het gebruik van een telelens in bossen heeft grote voordelen. Behalve dat je minder in beeld krijgt (simpeler is vaak beter), verandert ook je perspectief. Je krijgt in het geheel minder voorgrond, maar ook minder achtergrond in beeld. En dat zorgt weer voor een rustige foto.
Het gebruik van een telelens vraagt wel om een andere manier van kijken. Je zult letterlijk verder moeten kijken dan je neus lang is. Je moet kijken naar patronen en composities die verder van je af liggen en die je met een telelens kunt gaan isoleren.
Is dan alleen een telelens goed bruikbaar bij het fotograferen van boslandschappen? Absoluut niet! Ondanks dat het makkelijker is om een telelens te gebruiken is het niet zo dat een groothoekobjectief niet bruikbaar is. Elk brandpunt heeft zijn eigen karakter en is bruikbaar. Om dit duidelijker te maken heb ik twee foto’s gekozen. De ene met een erg breed beeld, de ander met juist een beperkte beeldhoek.
Gebruik van een groothoek in het bos, 1/2 – f8 – ISO200 – Erik Busstra
Als eerste voorbeeld de bovenstaande foto. Ik heb hier gebruik gemaakt van een extreem grote hoek. Ik heb 20 opnames gemaakt op 18mm. De grote hoeveelheid foto’s heb ik gebruikt voor een grotere hoek en meer detail (de foto werd 88 megapixels groot).
Een enkele foto op 18mm – Erik Busstra
Bovenstaand een foto die je met 18mm zou krijgen. Een groot verschil met het uiteindelijke resultaat. Deze foto’s samengevoegd zorgden voor een enorm grote hoek en illustreren de mogelijkheden van een groothoeklens in bossen.
Als volgende voorbeeld nog even het gebruik van een telelens in een bos. Een telelens isoleert en geeft maar een detail van het bos weer.
Foto uit de hand genomen wat het diafragma van f/5.6 verklaart. 1/125 – f/5.6 – ISO200 – 300mm – Erik Busstra
Zoek de juiste omstandigheden
Nadat een compositie gevonden is, is het wachten op de juiste omstandigheden. Zoals bij veel landschapsfoto’s zijn de omstandigheden van doorslaggevend belang voor het slagen van de foto. De juiste omstandigheden kunnen net dat beetje sfeer aan een foto toevoegen. Voor bosfotografie zijn eigenlijk twee zaken heel erg belangrijk, mist en een goede lichtval. Natuurlijk heb je niet perse die omstandigheden nodig, maar ze helpen wel voor een mooie foto.
Mist
Een bos is druk, maar er is iets dat een bos op een schitterende manier rustig maakt. En behalve voor rust zorgt het ook voor diepte. Ik heb het natuurlijk over mist, dat heb ik niet voor niets boven dit stukje gezet ;)
Mist geeft een beperkt zicht. Iedereen kent de waarschuwingen van het KNMI voor slecht zicht. Nu zijn die voorspellingen voor bosfotografie van grote waarde. Dankzij een weervoorspelling weet je of de kans op mist groot, of juist heel klein is. Door het beperkte zicht vallen de bomen op afstand weg in de mist, en dat is ideaal voor de foto’s die we willen maken.
Langzaam vervagen de bomen naarmate ze verder weg staan. En dat zorgt weer voor een enorm gevoel voor diepte. Een goede compositie is dan van iets minder belang, maar een goede compositie met mist, is een gouden combinatie!
Behalve dat zorgt mist voor een prettig mysterieuze sfeer. Op de ochtend dat ik onderstaande foto maakte, was het zicht niet meer dan 200 meter. Zulke ochtenden zijn perfect voor deze soort fotografie en maken het fotograferen in een bos een stuk makkelijker.
Een fijn mistige ochtendsfeer, genomen op 70mm met 1/20 – f/8 – ISO200 – Erik Busstra
Lichtval
Ook de lichtval kan voor bijzondere omstandigheden zorgen in het bos. Vooral bij wat mist is dit het geval. Ja, alweer de mist. Mist in het bos, samen met de zon, is heel vaak een goede combinatie.
De mist of damp zorgt er namelijk voor dat de zonnestralen die door de bomen vallen zichtbaar worden. Het zonlicht weerkaatst in de kleine waterdruppels waaruit mist bestaat, deze weerkaatsen het licht. Hetzelfde geldt voor dampend water na een regenbui die gevolgd wordt door de zon.
Een dampend bos in een mooi avondzonnetje. Genomen op 220mm met 1/40 – f/8 – ISO200 – Erik Busstra
Een bos fotograferen is een uitdaging. Zie je door de bomen het bos niet meer, of schep je juist orde in de chaos? De keuze is aan jou, maak je de foto en geniet je thuis nog eens van dat mooie bos? Ik ben benieuwd, welk bos is jouw favoriete stek?
Erik Busstra heb je vast al eens langs zien komen in de commentaren op de site. Hij beantwoordde al vele vragen van lezers. Ik was dan ook erg blij om van hem een aanbod te ontvangen voor het plaatsen van dit gastartikel op de site. Volgens mij weer een geslaagde poging je mee te nemen in hoe Erik interessante composities maakt op een terrein waar je op zoek moet naar de eenvoud.
Ik heb inderdaad al ontdekt dat in het bos fotograferen behoorlijk moeilijk is. Met dit artikel kan ik zeker wat!
Bedankt.
Erg interessant artikel.
Is het noodzakelijk om een wit vlak (a4tje oid) mee te nemen om achteraf de witbalans goed in te kunnen stellen? Ik merk namelijk dat ik dat zelf erg lastig vindt bij fotografie in de bossen.
Hartelijk dank voor uw reactie.
Bedankt voor de reacties! Fijn om te horen dat het artikel goed ontvangen wordt, dat is voor mij toch elke keer weer spannend!
Ik werk zelf niet met een grijskaart om de witbalans op af te stemmen. Witbalans is voor mij iets wat heel erg smaakgebonden is, ik maak deze soms bewust wat warmer, wat ook in mijn stijl van fotograferen past.
Heb je daar echter moeite mee, dan kan het handig zijn om een grijskaart mee te nemen om daar je witbalans op af te stemmen. Het is handig, maar naar mijn idee niet noodzakelijk ;)
Het punt is dat zodra je denkt het nodig te hebben, je het zeker moet gebruiken!
Groeten,
Erik
Als de kleuren wat koel aanvoelen op het LCD scherm achterop de camera, dan kies ik soms voor bewolkte witbalans. Ik werk in RAW, dus uiteindelijk heb ik altijd achteraf nog de keuze de witbalans aan te passen, maar het geeft op locatie soms een beter gevoel.
En inderdaad net zoals Erik wijzig ik het achteraf soms op gevoel.
Wat een mooie en interessante maar vooral leerzame stukken over fotografie. Ik ben al een tijdje lid en iedere keer leer ik weer veel van deze tips.
Heel erg bedankt Kenneth & Erik
Goed artikel.
Daar kan ik wat mee.
‘k Zwerf veel rond in de bossen van De Hoge Veluwe en vind het vaak moeilijk om de juiste composities te maken.
Met dit artikel kan ik wat.
Groeten,
Peter
Goed artikel, krijg direct zin om aan de slag te gaan en het bos op te zoeken!
Moet helaas nog even werken ;-)
Erik, bedankt voor de leerzame uit eenzetting, ik heb weer wat geleerd. En hier op het leersums Veld kan ik goed experimenteren.
groetjes Ik hoop nog veel van je te horen , en uiteraard ook van Kenneth.
groetjes,
Sylvia.
Goed artikel. Juist in de herfsttijd bezoek ik het bos wat vaker dan normaal. Ik heb nog wel een tip: doordat er inderdaad zoveel te zien is in het bos, is het vaak lastig om een compositie te maken. Als hulpmiddel daarbij gebruik ik een ouderwets dia-raampje. Daarmee kun je makkelijker je compositie bepalen; je ziet de foto/compositie als het ware al voor je! Houd het dia-raampje vlak bij je oog, dan zie je wat je met een standaardlens (+/- 50mm) op de foto krijgt. Houd je het dia-raampje wat verder weg, dan zie je het beeld dat je met een tele-lens krijgt.
Groetjes, Jacqueline.
Mooie en heldere uitleg met bruikbare tips
Hoop ook tijd te vinden voor een bos bezoek
Hoi Kenneth,
In je artikel heb je over het registreren van een locatie in je telefoon.
Ben al een tijdje opzoek naar zo’n applicatie maar kan er geen goede vinden. Mag ik vragen welke jij gebruikt?
Mvgr,
Gerard
Ps, ben een groot fan van je website.
Heb hier al een heleboel kennis opgedaan :)
Hoi Gerard,
Het is niet mijn artikel, maar van Erik, maar toevallig heb ik dit wel zelf als tip bijgevoegd in het artikel ;) Ik heb een iPhone en heb in de Google Maps applicatie met behulp van de bookmark optie een registratiepunt van de locatie aangemaakt.
Vervolgens aan de wandel geweest en bij het opnieuw openen van Google Maps kon ik die bookmark weer opvragen en aan de hand van mijn nieuwe locatie duidelijk zien welke richting ik op moest om weer terug bij de auto te komen.
De kaart kwam trouwens niet naar voren (want geen 3G verbinding in het bos), maar ik kon zo wel de algemene richting achterhalen.
Zeker als ik fotografeer verlies ik soms wel eens uit het oog welke kant ik allemaal op dwaal, dus dit is een erg handige optie.
Erik hartelijk bedankt voor dit leerzame artikel..heb al een veel geleerd van jou en Kenneth. Nou deze theorie nog leren in de praktijk om te zetten. Net als Gerard ben ik een grote fan van deze website, nogmaals hartelijk dank.
MVG Jan
zeer intressante info! kan ik zeker gebruik van maken
groeten
Een mooie foto maken in het bos is zeker een uitdaging.
Maar de ISO waarde is zeker zo belangrijk. Composititie oké ISO en sluitertijd waarde niet goed waardeloze foto. Mijn bevindingen zijn door de regel nu in de herfst dat ISO 200 een uitstekend uitgangspunt is. Jammer dat ik dit in dit artikel mis. Hoewel, wat bij de foto’s staat wel duidelijk is. ISO 200 is nog niet zo verkeerd in het bos.
Dat het gebruik van de techniek niet zo uitvoerig beschreven is, komt doordat die in de landschapsfotografie vrijwel altijd hetzelfde is. Neem bijvoorbeeld je ISO, die zet je zo laag mogelijk. Dit omdat je als landschapsfotograaf doorgaans vanaf statief werkt voor het eindresultaat.
Ik ben het niet met je eens dat een hogere ISO de foto volledig verpest. Als je een goed moment kan pakken terwijl je ISO nog te hoog staat, kan de foto door het moment en de compositie best heel mooi zijn. Andersom, een foto met goede techniek maar een verkeerde compositie, heeft weinig tot geen zeggingskracht ;)