Lensflare als creatief middel

Af en toe krijg ik de vraag waarom er op een specifieke foto een rare lichtvlek te zien is. Vaak gaat het dan om lensflare, afkomstig van een lichtbron net buiten de scène. Lensflare zorgt er voor dat er lichtvlekjes in het beeld komen, maar ook dat het contrast in de foto afneemt. Maar lensflare is niet alleen negatief, het kan ook juist een foto maken. Als je begrijpt hoe lensflare ontstaat kun je het tegengaan of creatief inzetten.

Nu midden in het jaar is lensflare minder problematisch omdat de zon veel hoger staat, maar als de dagen weer korter worden en de zonsopkomst of zonsondergang minder offers van de fotograaf vraagt qua vroeg opstaan of laat buiten blijven dan krijg je er ongetwijfeld weer mee te maken. Zeker ook als je gebruik maakt van tegenlicht om een compositie te maken.

Lensflare geeft één of meer lichtplekken in de foto, vaak net op die plekken waar je het niet wilt hebben, strepen in beeld en vaak wordt ook het contrast in de foto gereduceerd. Onderstaande foto geeft goed de problemen weer die kunnen ontstaan met lensflare, hij is extra licht gemaakt om het effect beter te tonen, de originele foto heeft de palmboom bijna als silhouet waardoor het een stuk minder opvalt. Toch was het genoeg om de foto af te keuren:

Niets bleef deze foto bespaard, lijnen bovenin het beeld, kleine lichtpunten van linksboven naar rechtsonderin en ronde reflecties helemaal onderaan de foto.

Hoe ontstaat het

Lensflare ontstaat als relatief fel licht in een hoek op een objectief valt. Deze lichtstralen reflecteren aan de binnenkant van de lens, soms zelfs meerdere keren, voordat ze op de sensor vallen. Hierdoor wordt lensflare geregistreerd door de sensor. Doordat elk objectief – op het meest simpele objectief na – uit meerdere glaselementen bestaat die het licht naar de juiste plek op de sensor moeten leiden, loop je met vrijwel elke lens de kans dat er lensflare ontstaat.

Zoomobjectieven hebben meer lenselementen dan ‘prime’ objectieven, deze zijn dus vatbaarder. Groothoeklenzen zijn ook vatbaarder, zeker omdat de kans daarmee groter is dat bijvoorbeeld de zon in het beeld verschijnt. De fabrikanten houden daar bij dat type lens wel extra rekening mee bij het toepassen van coatings.

Het licht wat in een hoek binnen komt wordt in de meeste foto’s niet opgemerkt, ondanks dat het wel enigszins het contrast kan reduceren. Als het licht echter afkomstig is van een relatief felle lichtbron in verhouding met het overige licht, dan wordt het een probleem. Meestal is dit licht afkomstig van felle lichtbronnen zoals de zon of kunstmatig licht, maar soms zelfs ook van een volle maan. Zelfs als de lichtbron niet in de foto wordt opgenomen kan licht hiervan afkomstig toch binnen het objectief weerkaatsen als het op het voorste element terechtkomt.

Lensflare kan ook veel sfeer aan een foto toevoegen, in dit geval dankzij de flits van een andere fotograaf

Als je door de zoeker kijkt hoeft de lensflare niet meteen zichtbaar te zijn, dit komt omdat het diafragma dan volledig open is. Pas als je de sluiterknop indrukt wordt het diafragma kleiner gemaakt en kun je de lensflare opmerken. Twijfel je over een situatie, druk dan de scherptediepte preview knop in die op veel camera’s zit en je ziet het effect van het kleinere diafragma.

Voorkomen

Om lensflare tegen te gaan plaatsen fabrikanten een coating op de lens, deze is beter naargelang de lens duurder is. Bij nieuwe versies van een lens wordt vaak specifiek de coating genoemd die de flare tegen gaat. Bij de professionele lenzen, bijvoorbeeld de Canon L-serie lenzen, merk je inderdaad dat de coating wel helpt in verhouding met de goedkoopste lenzen. Maar deze zal nooit helemaal de flare tegen kunnen gaan, dat blijft toch ook de verantwoordelijkheid van de fotograaf.

Zonnekap

Er is een aantal mogelijkheden om lensflare tegen te gaan. De makkelijkste manier is om een zonnekap te plaatsen, deze is ontworpen om zo veel mogelijk ongewenst licht uit de lens te houden en alleen het licht op te vangen dat van het onderwerp wordt afgekaatst. Elke zonnekap is gemaakt voor een specifieke lens, rekening houdend met het bereik en de zoomfactor op 35mm (full-frame).

Was de foto beter of minder goed geweest zonder lensflare?

Een zonnekap helpt niet in alle gevallen. De meeste zonnekappen – tenzij het om een lens gaat die speciaal voor camera’s met een ‘crop factor‘ is gemaakt – zijn gemaakt voor 35mm full-frame camera’s. Deze hebben dus een te grote kijkhoek voor crop factor camera’s, waardoor er toch nog ongewenst licht op de sensor kan vallen.

Het kan soms de moeite lonen te zoeken naar een zonnekap die is gemaakt voor een kleinere kijkhoek, bijvoorbeeld de Canon EW-83DII zonnekap voor de Canon 17-40 f/4 lens, in plaats van de EW-83H die er bij wordt geleverd. Deze is gemaakt om een kijkhoek van 24mm te ondersteunen, met een 1.5-1.6x cropfactor is dat op 17mm precies voldoende.

Veel fabrikanten gebruiken de zonnekap om extra marge te maken. Bij Canon en Nikon moet je ze er vaak los bij kopen, bij de derde partij lensbouwers krijg je ze er vaak bij, een reden om ook die lensbouwers niet te vergeten. Er zijn ook derde partijen die zonnekappen maken voor andere merk lenzen, let dan wel op dat deze niet in beeld komen op alle standen van de lens, anders krijg je last van vignetting. Zonnekappen met vilt aan de binnenkant werken beter dan de zonnekappen met een reflecterende binnenkant. Kappen met uitstekende delen houden beter het ongewenste licht tegen dan ronde zonnekappen.

Indien een zonnekap ontbreekt kun je eventueel ook met je hand ongewenst licht tegenhouden, maar dan moet je wel de lensflare al tijdens het fotograferen zien en vaak zie je het pas achteraf bij de nabewerking. Daarnaast moet je dan goed opletten dat je hand niet onderdeel wordt van de foto. Dit is niet altijd goed te beoordelen op het moment dat je de foto neemt, omdat je vaak minder dan 100% van het beeld door de zoeker kunt zien.

Schoon maken

Een andere manier om zo veel mogelijk te voorkomen dat er lensflare ontstaat is door het voorste lenselement van het objectief goed schoon te houden. Stof en zand op de lens buigen het licht om waardoor de kans groter wordt dat er flare ontstaat. Maak bij voorkeur de lens schoon met een microvezel doekje, zodat er geen krasjes ontstaan in de lenscoating. Met zakdoeken of andere poetsdoekjes loop je het risico dat je het vuil over je lens schuurt voordat je het weghaalt waardoor de coating beschadigd raakt.

Filters

Bedenk ook goed of je echt dat filter voorop je lens nodig hebt. Vooral de doorzichtige UV-filters zijn in veel omstandigheden niet nodig en kunnen extra lensflare opleveren. Zeker bij meerdere grijsverloopfilters achter elkaar krijg je dit al snel, hoe verder de verschillende elementen uit elkaar liggen hoe groter de kans dat het licht gaat stuiteren binnen de lens.

Een beetje een controversieel onderwerp, veel fotografen zijn er van overtuigd dat je geen goedkoop stukje glas voor een lens moet steken die vele honderden euro’s heeft gekost, een zonnekap beschermt de lens net zo goed. Ikzelf gebruik ook geen beschermend (UV) filter meer, ik gebruik standaard altijd de zonnekap op de lens en hiermee vang ik ook de meeste klappen op. Maar iedereen heeft hier zijn eigen gevoel bij.

Compositie

Ook door je compositie te wijzigen kun je lensflare tegengaan. Het spreekt voor zich dat je het minst last van lensflare hebt als de felle lichtbron zich achter je bevindt, maar dat is vaak geen goede oplossing voor een interessante compositie. Je kunt ook gebruikmaken van elementen in het beeld die de lichtbron blokkeren, bijvoorbeeld een gebouw of een boom. Probeer jezelf zo te positioneren dat je hier optimaal gebruik van maakt.

Photoshoppen

Een laatste redmiddel is het achteraf verwijderen van de lensflare. Als de flare beperkt blijft tot enkele lichtvlekjes op gelijkmatige oppervlakken, dan is het relatief eenvoudig om met de retoucheertools in Photoshop (Elements), Lightroom, Aperture, etc. deze te verwijderen. Bij meer lensflare of lensflare in gedetailleerde gedeelten van de foto, dan wordt het aanzienlijk lastiger de lensflare te verwijderen. Het is veel beter dit ‘in het veld’ al te corrigeren.

Probleem?

Een fotograaf heeft veel invloed op het eindresultaat om lensflare te voorkomen. Bedenk echter wel dat het soms juist helemaal niet verkeerd is om lensflare te omarmen en creatief in te zetten. We doen nu net of lensflare altijd een probleem is, maar lensflare kan ook extra flair aan je foto toevoegen. Het wordt op dat moment een element van de compositie.

Het menselijk oog gaat op zoek naar lichte vlakken voordat het naar donkere vlakken kijkt. Je kunt een lichtbron dus gebruiken om extra aandacht aan iets te geven. Door de lichtbron bijvoorbeeld op een hoek van een element te plaatsen geef je hier extra aandacht aan. Bijvoorbeeld in het geval van onderstaande foto, waar de extra sfeer die de flare toevoegt opweegt tegen de negatieve effecten:

Als je het diafragma verkleint (er valt minder licht op de sensor, een hoger f-getal), dan verandert de zon in een ster. Dit geeft een mooi zonnig effect aan een foto.

Let in deze gevallen wel op dat je niet direct door de zoeker naar een felle lichtbron, zoals de zon, kijkt. Doe dit alleen als de zon nog relatief zwak is, zoals bij zonsopkomst of zonsondergang, of kijk iets verder weg van de zoeker als je de compositie maakt.

Hoe herken je lensflare, hoe voorkom je het en hoe kun je het creatief inzetten. Elk nadeel heeft ook zijn voordelen, zei een bekende filosoof, doe er je voordeel mee.