Foto’s met een wazige achtergrond

Als je veel foto’s van gevorderde fotografen bekijkt zal je zijn opgevallen dat de achtergronden achter het onderwerp regelmatig wazig worden weergegeven. Dit zorgt er voor dat je oog naar het onderwerp wordt gestuurd, er geen afleidende elementen zijn, foto’s een dromerig effect krijgen en meer 3D lijken.

Met een eenvoudige instelling van het diafragma kun je zelf ook zulke wazige achtergronden maken. De sterkte van het effect hangt af van de gebruikte lens, de afstand van het onderwerp tot de achtergrond en het gebruikte diafragma.

Canon EOS 5D, 135mm, 1/50s op f/2.8, ISO 200

Wazige achtergronden worden vaak gebruikt bij portretfotografie, het fotograferen van bloemen en het fotograferen van producten. Het voornaamste doel is om de achtergrond niet te laten afleiden van het onderwerp of extra mysterie aan het onderwerp toe te voegen.

In landschapsfotografie wordt het meestal gewaardeerd om zoveel mogelijk scherpte te hebben van voorgrond tot achtergrond, maar hiervan afwijken kan juist weer een spannend effect geven.

Canon EOS 5D, 100mm, 1/60s op f/2.8, ISO 200

Een wazige achtergrond combineren met een fel licht ergens in de achtergrond (bijvoorbeeld een stoplicht of op bovenstaande foto vliegjes in de avondzon) geeft een leuk effect in de vorm van rondjes die de foto opvrolijken. Ook kun je neerslag in de achtergrond laten verdwijnen.

Canon EOS 5D, 105mm, 1/200s op f/4, ISO 400

Scherptediepte

Bij het fotograferen heb je te maken met een onzichtbare muur. De muur van de scherptediepte. Alles voor en achter die muur is onscherp.

De ‘dikte van de muur’ – het scherpe gedeelte – is afhankelijk van het ingestelde diafragma, de gekozen brandpuntafstand (aantal mm), de afstand tot het onderwerp en de sensor die je gebruikt (compact, crop spiegelreflex of 35mm).

Zowel de kaars in de achtergrond als de voorgrond is onscherp
Canon EOS 5D, 50mm, 1/10s op f/1.4, ISO 100

Het punt waar je de focus legt is het meest scherp, ongeveer 1/3e voor dat punt en 2/3e na het punt zijn ook min of meer scherp, de scherpte neemt geleidelijk af hoe verder je van het focuspunt kijkt. De combinatie van de genoemde instellingen bepaalt hoe snel de scherpte afneemt.

Met een grotere sensor is het eenvoudiger om de achtergrond onscherp te krijgen, een reden waarom veel professionele fotografen voor full-frame kiezen (naast de betere prestaties in donkere omstandigheden met hoge ISO waarden). Maar die camera’s zijn een stuk duurder, ingewikkelder in bediening en zwaarder.

Canon EOS 5DmkII, 200mm, 1/320s op f/4, ISO 800

Je kunt hetzelfde effect ook bereiken door te kiezen voor iets duurdere lenzen en/of de afstand tussen je onderwerp en achtergrond te vergroten. Op de sensor heb je weinig invloed als je eenmaal de camera in je handen hebt, daarom zal ik daar in de rest van het artikel niet op terug komen.

Wijd open diafragma

De eenvoudigste manier om een wazige achtergrond te krijgen is door je diafragma zo ver als mogelijk te openen. Dit kun je doen door je camera in de A of Av stand te zetten (afhankelijk van het merk heet diafragmavoorkeur anders) en het laagst mogelijk getal te kiezen. Hoe lager het getal (de f waarde), hoe groter de opening van het diafragma en hoe waziger de achtergrond. Ook de macro optie (vaak aangeduid met een bloemetjesicoon) van je camera opent het diafragma om dit effect te bereiken.

Canon EOS 5DmkII, 200mm, 1/125s op f/8, ISO 800

De bomen in de achtergrond leiden minder af, door een wijder diafragma zijn ze minder scherp – Canon EOS 5DmkII, 200mm, 1/400s op f/4, ISO 800

Het sterkste krijg je dit effect met een telelens, bijvoorbeeld op 200 of 300mm, de elementen in de foto worden dan als het ware in elkaar gedrukt en de scherptediepte neemt veel sneller af (waardoor de achtergrond onscherp wordt) dan als je bijvoorbeeld met een groothoeklens op 20mm fotografeert. Hoe wazig de achtergrond wordt heeft dus ook te maken met de brandpuntafstand van de lens.

Canon EOS 5D, 135mm, 1/400s op f/2.5, ISO 400

Het laatste element is de afstand van je onderwerp tot de achtergrond. Zodra de achtergrond buiten het scherptediepte veld valt wordt deze onscherp, hoe verder weg hoe minder details er nog te ontwaren zijn. Door je onderwerp dicht bij de lens en ver van de achtergrond te plaatsen breng je deze buiten het scherptegebied en krijg je een waziger achtergrond.

Let wel op dat als je dichter bij je onderwerp komt ook je compositie wijzigt. Controleer goed dat je alle elementen die je in de foto wilt opnemen ook in het nieuwe kader hebt opgenomen.

Canon EOS 5DmkII, 85mm, 1/125s op f/4, ISO 400

De beste manier om de scherptediepte te wijzigen hangt maar net af van de situatie waarin je zit. Soms heb je niet de mogelijkheid om dichterbij je onderwerp of verder van je achtergrond te gaan staan. Dan zit er niets anders op dan je lens wisselen naar meer een telelens. Krijg je het gewenste effect niet met de maximale diafragma opening, dan moet je misschien verplaatsen.

Lenzen

De sterkte van het effect hangt af van de maximale opening van je lens. Met een maximale opening van f/2 zal het effect sterker zijn dan met een maximale opening van f/4, maar dit wordt ook mede bepaald door de brandpuntafstand. F/4 op 200mm kan een waziger effect geven dan f/2 op een 35mm lens.

Hoe ver je het diafragma kunt openen hangt af van de mogelijkheden van je lens. In de praktijk is er bijna altijd een directe relatie tussen de prijs van de lens en de maximale diafragma opening. Veel fabrikanten ontwikkelen goedkopere lenzen die maximaal tot f/4 kunnen openen en een professionelere lijn lenzen waarvan het diafragma verder kan worden geopend.

Als de maximale opening groter is dan f/4 dan spreek je over een snelle en lichtsterke lens.

Canon EOS 5D, 105mm, 1/640s op f/4, ISO 100

Toch hoef je lang niet altijd de duurdere variant van de lens aan te schaffen. Van 50mm en 85mm lenzen zijn vaak verschillende varianten waarbij een diafragma opening van f/1.8 vaak heel betaalbaar is (zoals de ‘plastic fantastic’ 50mm). Ook hebben veel macrolenzen de mogelijkheid om het diafragma ver te openen en zijn ook die redelijk geprijsd.

Het zal je misschien opvallen dat alle genoemde lenzen geen zoomlenzen zijn. In een zoomlens is het lastiger om een wijd open diafragma te leveren over het volledige bereik van de zoom zonder dat het een grote en zware lens wordt (= duur). Vaak zie je een combinatie van getallen, bijvoorbeeld f/3.5-f/5.6. Dit betekent dat de lens het minst ingezoomd f/3.5 als maximale opening heeft en volledig ingezoomd f/5.6 als maximale opening.

Canon EOS 5DmkII, 200mm, 1/8000s op f/4, ISO 100

Een telelens is een geliefde manier om een onscherpe achtergrond te krijgen, voor een portretfoto kan dit echter ook een negatief effect geven (zie later in dit artikel). Een alternatief is dan een iets kortere lens te nemen (korte brandpuntafstand) met een wijder diafragma (lager f-getal), bijvoorbeeld een f/2.8 in plaats van een f/4 lens.

Bokeh

Vaak kom je deze term in fotografie forums tegen. Met bokeh (zeg bokuh) wordt de kwaliteit van de achtergrond bedoeld. De ene lens geeft wazige achtergronden prettiger weer dan de andere lens. Als je met veel verschillende lenzen fotografeert zul je dit onderscheid op den duur gaan herkennen.

De ene lens geeft de achtergrond zachter weer dan de andere lens. Een mooie bokeh is als je een cremeachtig effect uit je lens krijgt.

Canon EOS 5D, 135mm, 1/4000s op f/2, ISO 100

Bokeh zegt niets over de scherptediepte, je stelt niet meer of minder bokeh in, het gaat om de kwaliteit van de achtergrond.

Aandachtspunten

De beperkte scherptediepte is het effect waar we naar op zoek zijn en dit levert vaak mooie plaatjes op, maar je moet je er ook van bewust zijn dat er ook een aantal nadelen en aandachtspunten zijn bij het fotograferen met een wijd open diafragma.

Achtergrond

Als je de achtergrond wazig maakt worden vormen in de achtergrond versimpeld. Dit geeft een rustiger effect aan de foto. Let er wel op dat er geen hele fijne lichten of kleuren in de achtergrond zitten die de aandacht van het hoofdonderwerp kunnen afleiden. Een kleine stap links of rechts kan de achtergrond volledig veranderen.

Onscherpte waar je scherpte nodig hebt

Kies je een wijd open diafragma dan is het gebied dat scherp is flinterdun. Het wordt kritiek om scherp te stellen op het juiste punt, zodat het gedeelte van de foto dat je scherp wilt weergeven ook echt scherp is. In het geval van het fotograferen van een mens of dier wil je eigenlijk altijd minimaal het dichtstbijzijnde oog scherp hebben. Leg je de focus net verkeerd, dan kun je daarmee de foto verknallen.

Meningen verschillen over of de neus ook scherp moet zijn
Canon EOS 5D, 50mm, 1/13s op f/2.5, ISO 400

Op een LCD scherm, zelfs met 10x versterking, is het vaak lastig te zien of het kritieke deel van de foto echt scherp is. Ben je er niet zeker van, dan kun je net zoals met belichtingen een trapje maken van verschillende diafragma waarden en later op je computerscherm de foto met de beste scherptediepte er uit pikken.

Duurdere lenzen

Lichtsterke lenzen zijn over het algemeen een stuk duurder en zwaarder dan de goedkopere minder lichtsterke varianten. Camerafabrikanten nemen de lichtsterke op in het premium segment waardoor de prijs hoger is, maar de bouwkwaliteit, gebruikte coatings om flare tegen te gaan en beeldkwaliteit beter is. Eerder in het artikel heb ik een aantal lensvarianten genoemd die je meestal goedkoper kunt aanschaffen en toch het gewenste effect krijgen.

Lenzen niet op hun scherpst

Lenzen zijn niet over het gehele bereik even scherp, elke lens heeft een diafragma gebied waarin de beste (scherpste) prestaties worden geleverd. Dit begint meestal bij 2 stops boven de maximale opening. Een f/2.8 lens wordt bijvoorbeeld pas echt scherp bij f/5.6.

Canon EOS 5DmkII, 200mm, 1/160s op f/4, ISO 640

Nu moet dit je niet tegenhouden om de maximale opening te kiezen, maar soms kun je ook nog steeds op een hogere diafragma waarde een mooie achtergrond bereiken en toch een scherper resultaat van je onderwerp krijgen. Ook wordt het scherpstellen dan iets minder kritisch.

Chromatische aberratie

Chromatische aberratie zie je in de vorm gekleurde lijnen op plekken van de foto waar een hoog contrast is. Bijvoorbeeld bij boomtakken tegen een felle lucht (door het contrastverschil vaak wit weergegeven op de foto) zie je langs de lijnen paarse, blauwe of gele effecten. Een wijd open diafragma vergroot de kans hierop.

Camerafabrikanten zijn wel steeds beter geworden in het tegengaan van dit in de coatings en vormen van lenzen die worden gebruikt. Ook kun je in nabewerking het effect vaak ook reduceren.

In de studio of op het strand

Werk je met een studioflitser dan heb je een nieuwe beperking in de vorm van de minimale sluitertijd. Afhankelijk van de camera is deze vaak 1/200-1/250s. Schiet je met een wijd open diafragma, dan zou het kunnen dat je een snellere sluitertijd nodig hebt om de foto niet overbelicht te laten worden. Door een grijsfilter (ND filter) voor je lens te plaatsen kun je de sluitertijd vertragen waardoor het mogelijk wordt om toch met een wijder diafragma te fotograferen.

Canon EOS 5DmkII, 85mm, 1/200s op f/3.5, ISO 100

Zoals je in bovenstaande voorbeelden hebt kunnen zien geeft het gebruik van een wijd open diafragma een apart effect mee aan je foto’s. Grote groepen fotografen hebben zich het effect eigen gemaakt, het schieten met een wijd open diafragma is hun stijl geworden.

Als ik de foto’s in mijn archief bekijk is het een bepaalde periode haast een verslaving geweest, maar tegenwoordig probeer ik voor elke situatie de beste instelling te ontdekken. Het effect op zichzelf moet niet het doel zijn, maar als het helpt je verhaal te vertellen, de kijker te boeien en het eindresultaat te versterken, go for it!