Hoe je monitor te calibreren

Zoals je in het artikel over kleurprofielen hebt kunnen lezen heb je verschillende keuzes als het aankomt op het werken met kleuren in je foto’s. Maar hoe kun je nu garanderen dat de kleuren die je op je monitor ziet ook zo over komen op andere monitoren of op een afdruk?

Hoe je kleuren ziet is afhankelijk van een groot aantal factoren, deze kunnen verschillen van moment tot moment. De kleuren in de omgeving van je monitor spelen een belangrijke rol, maar ook de kleurwarmte en hoeveelheid aanwezig licht, eventuele oogafwijkingen, je mate van vermoeidheid en zelfs je emoties op dat moment. En wat te denken van onze ingebouwde kunst om snel te wennen aan een wijziging; een andere monitor of tv voelt al snel weer als vanouds terwijl hij de eerste paar uur er toch echt anders uit zag qua kleurtemperatuur.

Kleuren spelen een belangrijke rol in fotografie. We willen niet alleen dat de huidtinten op een portretfoto accuraat worden weergegeven, maar we willen ook nauwkeurig de witbalans kunnen aanpassen of de andere kleuren, die veel sfeer aan het beeld kunnen geven, precies goed maken in de nabewerking.

In principe is vrijwel elke monitor afgesteld op het sRGB kleurprofiel, maar hoe de kleuren worden weergegeven kan toch per monitor verschillen. Het rood op de ene monitor is het rood op de andere monitor niet. Voor het bewerken van foto’s is dat geen ideale situatie, we willen als fotograaf graag dat iedereen de kleuren ziet zoals we ze hebben bedoeld.

Je kunt de calibratie op het oog doen, er zijn applicaties op de markt (en soms zelfs ingebouwd in het besturingssysteem) die een visuele calibratie laten doen door met schuifbalken een kleur of contrast te matchen met een voorbeeld. Dit is beter dan niets, maar het oog is niet heel precies. Daarnaast geven de meeste monitoren ook een blauwige tint af die van invloed is op hoe je de kleuren ervaart.

Met behulp van hardware is het mogelijk om een accuraat profiel van je monitor te maken.

Kleuren meten

Het is als mens dus heel lastig om een beeld te beoordelen en bij te stellen zodat dit neutraal wordt. Gelukkig hebben we hiervoor hulpmiddelen in de vorm van een colorimeter en/of een spectrophotometer.

Het verschil tussen een colorimeter en een spectrophotometer? In het laatste geval heeft het meetapparaat ook een eigen neutrale lichtbron waarmee de kleuren op papier kunnen worden gemeten. Dit is handig als je ook je eigen foto’s afdrukt, het resultaat verschilt namelijk per type papier dat je gebruikt.

In beide gevallen gaat het om een apparaatje dat je aan je monitor kunt hangen en via een USB kabel met je computer verbindt. De bijgeleverde software zendt de kleuren Rood, Groen en Blauw (RGB) in verschillende sterktes naar de monitor en het apparaatje meet hoe de kleuren door de monitor worden weergegeven. Aangezien de software precies weet welke kleuren worden gestuurd kan zo heel precies worden gemeten waar de monitor afwijkt qua kleuren.

Met de meting wordt een profiel opgebouwd waarmee de bestaande instelling van de monitor zo wordt aangepast dat deze de kleuren voortaan op je correcte manier toont. Dit meten en aanpassen van de monitor heet calibreren. Kijkt iemand anders op een andere computer ook op een gecalibreerde monitor naar jouw foto’s, dan weet je zeker dat hij/zij de kleuren zo ziet als je bedoelt hebt.

Omgeving

Voordat je gaat meten is het goed je bewust te zijn van de omgeving waarin je werkt. Hoe we een afbeelding zien hangt, zoals gezegd, voor een groot deel af van wat er omheen zit in de vorm van helderheid en kleur.

Staat je monitor voor of naast een raam, werk je op verschillende momenten gedurende de dag, valt er licht van gloeilampen op, komt er op een deel van de dag fel zonlicht door het raam? Dan is het misschien een goed idee de monitor te verplaatsen naar een locatie waar de lichtomstandigheden niet veel veranderen.

Professionals in de foto of print business hebben soms zelfs ruimtes zonder ramen en geschilderd in een neutrale kleur grijs om zo goed mogelijk de afbeelding in te kunnen schatten. Dit gaat wellicht wat ver voor een amateur, met een paar simpele aanpassingen met betrekking tot de hoek waarin je kijkt of door het scherm te draaien kun je soms al een beter werkplek voor jezelf creëren.

Laptops en glossy schermen

Laptops zijn erg handig voor het kunnen werken op meerdere locaties, maar niet zo handig voor het juist inschatten van kleur. Laptop schermen kunnen over het algemeen minder (subtiele) kleuren weergeven, ze zijn niet zo helder en door de wisselende hoek waarin je naar het beeld kijkt kunnen kleur en contrast er steeds anders uit zien.

In het ideale geval gebruik je een laptop met een losse monitor op elke werkplek, zodat je de monitor kunt calibreren en het beeld steeds reproduceren.

Steeds meer fabrikanten leveren glossy schermen. Deze geven het beeld meer contrast en de kleuren worden feller. Erg mooi voor het tonen van je foto’s, maar voor het beoordelen van kleuren en contrast werkt een mat beeld beter. Ook reflecteert fel licht veel sneller in een glossy scherm waardoor de donkere of hele lichte details in de foto soms lastig zichtbaar zijn.

Ik heb zelf wel een glossy iMac scherm, de monitor staat echter in een hoek van de kamer uit het zicht van het raam en directe lichtbronnen, waardoor het toch goed te doen is en er nauwelijks reflecties zijn.

Zelfde bureau en achtergrond, maar pre-iMac

Calibreren

Voor het calibreren van mijn eigen monitor heb ik gebruik gemaakt van een Colormunki Photo meter. Daarnaast heb ik ook nog de goedkopere Spyder3 Express. Als je alleen je monitor wilt calibreren en niet je printer afdrukken, dan heb je genoeg aan een Spyder3, Pantone Huey Pro of een Colormunki Display. Wil je ook je fotopapier calibreren of omgevingslicht meenemen, dan heb je een duurdere meter nodig.

Ik werk al langere tijd met een Spyder3 Express profiel, maar heb recent een Colormunki Photo gekocht, omdat ik ook een kleurprofiel wil maken voor het fotopapier dat ik gebruik in mijn printer. De Colormunki is duurder dan de Spyder en als ik kijk naar de manier waarop het beeld is bijgesteld valt het verschil met de Spyder3 mee, de aanpassing zit in de nuances. Daar komt bij dat calibreren met een mindere meter altijd beter is dan helemaal niet calibreren.

Waar ik wel mee werd geconfronteerd toen ik voor de meting het originele profiel van de 24″ iMac met glossy scherm waarop ik werk terug instelde was dat het beeld een stuk geler was gekleurd en veel feller. Dat fellere en contrastrijkere beeld is mooi voor het bekijken van foto’s, maar werkt in je nadeel bij de bewerking van foto’s. In eerste instantie was de gelige kleur mij helemaal niet opgevallen.

Startpunt

Voordat je gaat calibreren moet je er voor zorgen dat je monitor 10-15 minuten aan staat om op te warmen. Op deze manier is de helderheid en kleurbalans stabiel en reproduceerbaar.

Als je gaat calibreren zal de software vaak vragen een paar keuzes te maken. Zo kun je de kleurtemperatuur, gamma (standaard 2.2 voor PC en Mac, tenzij je een Mac OS hebt voor Mac OS X Snow Leopard) instellen. Standaard hebben videokaarten en monitoren een kleurtemperatuur van 9300 Kelvin. Dit geeft een blauwige tint aan het beeld, maar levert ook meer contrast op als je bijvoorbeeld games speelt of video kijkt.

Voor fotografie is dit echter niet ideaal, we willen een beter idee hebben van de kleuren als we foto’s bewerken. Een volgende standaard stap is 5000 Kelvin (ook aangeduid als D50). Dit is de lichtkleur in galleries en benadert zonlicht. Op een PC krijgen de witte kleuren hierbij vaak een wat gelige kleur en soms wat rode kleuren. Beter is het om te kiezen voor 6500 Kelvin (D65) bij het meten van de kleuren.

De laatste keuze is de helderheid instelling. De meeste mensen stellen deze in op een waarde van 100-150 Cd/m2. De instelling is afhankelijk van de werkomgeving, hoe meer licht hoe hoger de helderheid om voldoende contrast te zien. Een laptop monitor geeft een veel minder helder beeld en ook oudere monitoren zullen misschien moeite hebben die waarden te halen. In dat geval moet je dus iets aan je omgevingslicht doen.

Het is trouwens niet zo dat een profiel in alle omstandigheden toepasbaar is, een profiel dat je gebruikt voor afdrukken kan 40% van de helderheid zijn van een profiel dat je gebruikt om, zoals ik nu, een tekst te schrijven.

Meting

Een colorimeter ziet er uit als een soort omgekeerde muis die je aan je monitor hangt. Je plaatst de meter op de plek die de software aangeeft (meestal het midden van de monitor) en start het meetproces. De monitor toont verschillende kleuren kleuren rood, groen en blauw. Eventueel geeft de software nog aan dat je de helderheid van je monitor moet aanpassen voordat de software verder gaat.

Is het proces afgerond, dit duurt meestal maar een paar minuten, dan wordt er een beeldscherm profiel gemaakt en opgeslagen op je computer. Dit profiel is nu het standaard profiel voor je monitor in Windows of Mac OS. In het profiel wordt er een vertaaltabel gemaakt tussen de kleuren die zijn weergegeven en hoe je monitor die weergeeft. Zo kan de computer het juiste kleursignaal naar de monitor sturen voor de meest accurate kleuren.

Gebruik je een andere monitor of werk je op een andere locatie, dan loont het de moeite om even opnieuw een meting te doen. Dit duurt meestal maar een paar minuten. Wijzigt er niets, dan kun je er voor kiezen elke maand of eens om de paar weken opnieuw een meting te doen om te garanderen dat de monitor nog steeds de juiste kleuren weergeeft. Een kleine tijdsinvestering voor een betrouwbaar resultaat.

Om je nog maar even uit de droom te helpen, je kunt je eigen monitor zo vaak calibreren als je wilt, maar als de monitor van de kijker niet is gecalibreerd, dan zullen er nog steeds afwijkingen zijn in de kleurweergave en contrast van je foto’s. Toch loont het de moeite als je aandacht besteedt aan je foto’s en is het eigenlijk een ‘moetje’ je eigen monitor te calibreren. De kleuren die je bewerkt in je foto kun je zo het beste beoordelen en als je zelf foto’s gaat afdrukken heb je sowieso volledige controle over het proces.