De recente aankoop van een fotoboek met limited edition print van de Schotse fotograaf Bruce Percy deed me beseffen dat ik me toch eens iets meer moest gaan verdiepen in de mogelijkheden voor het zelf afdrukken van mijn foto’s.
Net zoals mijn eigen foto’s ken ik de foto’s van Bruce voornamelijk digitaal (ik heb wel een paar fotoboeken en canvasdoeken), maar op papier nemen de foto’s een hele nieuwe dimensie aan. Veel fotografen beschouwen een foto ook pas echt een foto als deze is afgedrukt.
© Gunnar Assmy, via iStockphoto.com
De afgelopen tijd heb ik veel gelezen over de mogelijkheden van het afdrukken van mijn eigen foto’s. Al direct werd duidelijk dat het niet simpelweg het kopen van een printer, inkt en wat papier was om goede afdrukken te krijgen. Er zijn een flink aantal instellingen en variabelen om rekening mee te houden, zodat hetgeen je op de monitor ziet ook uit de printer komt rollen.
Bezint eer ge begint
Allereerst moet gezegd worden dat als je niet van plan bent regelmatig afdrukken te maken, dat het waarschijnlijk geen goed idee is om een eigen printer, inkt en papier te kopen. De kostprijs per afdruk wordt dan waarschijnlijk veel te hoog, gespecialiseerde drukkers kunnen je dan beter helpen.
Printers zijn gebouwd om regelmatig afdrukken te maken, als hij langere tijd stil staat kan de printkop verstopt raken door het opdrogen van de inkt. De kwaliteit van de printer (duurder) en opslaglocatie kunnen wel helpen dit verstoppen te voorkomen.
Voor mijzelf heb ik geaccepteerd dat de afdrukken iets duurder zullen zijn, maar ik wil mij de kunst van het afdrukken eigen maken, zodat ik volledige controle kan uitoefenen op het eindresultaat, betere afdrukken kan krijgen en ook de opgedane kennis weer met jullie kan delen.
In dit artikel ga ik uit van ‘fine prints’, afdrukken die je aan de muur wilt hangen en afdrukt op kwalitatief goed papier, het gaat er niet om hetzelfde resultaat van een 10x15cm foto bij een afdrukcentrale te bereiken.
Beeldkwaliteit
De kwaliteit van de afdruk wordt door een aantal factoren bepaald. Allereerst door de foto zelf. Deze moet vanzelfsprekend scherp zijn, hoe scherper hoe beter, want bij het afdrukken gaat er altijd wat scherpte verloren.
In het ideale geval fotografeer je vanaf statief of met een hoge sluitertijd en indien aanwezig beeldstabilisatie van de lens. Bij het nabewerken pas je voor een foto die je afdrukt ook meer verscherping toe dan voor een foto die je op een monitor bekijkt.
Bij het afdrukken van foto’s kan het aantal megapixels een grote rol spelen, mede afhankelijk van hoe groot je de uiteindelijke afdruk wilt maken. Hoe meer megapixels, hoe groter de afdruk kan worden of hoe hoger de resolutie is bij een kleinere afdruk.
Maar zoals veel mensen ook hebben ontdekt, te veel megapixels zijn weer niet goed voor de beeldkwaliteit van de foto zelf. Hoe meer pixels er op een sensor worden gepropt, hoe groter de kans op ruis als je hogere ISO waarden kiest. Het gaat dus om een compromis. Voor een afdruk op A4 is een 6 a 7 megapixel camera vaak al genoeg (mede afhankelijk van de dpi, pixels per inch, die je instelt).
Inkt
Een belangrijk element bij de keuze van de fotoprinter is de inkt. Hierin vinden continu innovaties plaats, nieuwe inkten worden steeds kleurechter, dekken nog beter en zorgen er voor dat de printer steeds meer kleuren kan produceren.
De afgelopen jaren is er een revolutie geweest in de ontwikkeling van zogenaamde pigment inkten. Deze gaan over het algemeen veel langer mee dan de traditionele inkten. Ook droogt de inkt sneller (belangrijk als er veel verschillende kleuren worden gemengd) en kan de inkt beter tegen water. Wel verliest de pigment inkt iets aan kleurintensiteit doordat deze zich dieper in het papier vastbijt, maar de ontwikkelingen staan niet stil.
Epson Stylus Photo R3000
De kleuren die de printer maakt worden samengesteld uit de kleuren cyaan (blauw), magenta (lila/lichtpaars) en geel, vaak gecombineerd met verschillende inkten voor zwart en grijstinten en vaak ook een zwarte variant voor glanzend en eentje voor mat. Sommige printers hebben ook een cartridge voor groen. Zo kan het voorkomen dat je bij een printer soms wel 6-8 verschillende cartridges installeert. Over het algemeen is het zo dat hoe meer cartridges je hebt, hoe kleurechter de kleuren.
De kostprijs van inkt is een hot topic, als je 6-8 cartridges in een printer moet stoppen kan het zomaar voorkomen dat je € 200-250 kwijt bent voor een volledige set. Dit komt soms overeen met 1/3e van de prijs van de printer zelf. Hoe groter de cartridges, hoe meer prints je er uit kunt halen, maar ook hoe hoger de kostprijs is als je de cartridges vervangt.
In veel gevallen heeft de printer wel een losse inkt voor mat en glanzend, maar slechts één printkop hiervoor beschikbaar. Als je wisselt tussen deze twee varianten zal de printer eerst de printkop schoon moeten spuiten, er gaat dus inkt verloren als je regelmatig wisselt. Slim nadenken over de volgorde van het afdrukken van verschillende foto’s en bewerkingen kan dus veel inkt schelen.
Voor veel mensen kan dit er toe leiden dat ze krampachtig omgaan met het afdrukken en zo min mogelijk inkt willen verspillen. Het is natuurlijk goed om geld te willen besparen, maar het is dan de vraag of je wel moet investeren in je eigen printer. Over het algemeen geldt dat het bereid zijn om geld te investeren ook tot betere resultaten leidt.
Papier
Bij het bespreken van printers wordt vaak de kostprijs per afdruk vermeld op basis van hoe snel de cartridges leeg gaan. Maar de keuze voor het papier speelt vaak een nog veel grotere rol in de kostprijs en kwaliteit van de uiteindelijke afdruk. De keuze van het papier kan heel persoonlijk zijn en wisselen afhankelijk van het gewenste eindresultaat.
Canon PIXMA Pro 9500mk2
De dikte van het papier (let op dat je printer de dikte aan kan), de textuur, hoogglans of mat en duurzaamheid spelen allemaal een rol en hebben invloed op de prijs per vel. Voor standaard hoogglans 50 vel A4 zou het kunnen dat je € 30 betaalt, maar als je gaat voor museumkwaliteit A3 fiber papier dan zou 25 vel zomaar € 100-150 kunnen kosten.
Het is gemakkelijk om je in eerste instantie te verliezen in de geweldige papieren die beschikbaar zijn, begin je net met printen experimenteer dan eerst met de goedkopere ‘OEM’ papieren die beschikbaar zijn. Daarvan weet je ook zeker dat er een printprofiel (zie volgende hoofdstuk) beschikbaar is voor jouw printer en dat de printer en het papier goed samenwerken.
Profielen
Of je een foto op een beeldscherm bekijkt of op papier is een wereld van verschil. Op een monitor wordt de foto van achteren belicht op papier niet. Dit leidt er toe dat een afdruk er op papier veel donkerder uit ziet als op een monitor. Daarnaast betekent de kleur 100, 100, 100 iets anders voor je computer dan voor je printer. Het is dus zaak dit beeld zo te corrigeren dat hetgeen je op de monitor ziet ook op de afdruk komt.
Dit kan worden gedaan met kleurprofielen. Bij het afdrukken heb je te maken met verschillende profielen, je camera, je monitor, de printer en het papier hebben allemaal een eigen interpretatie van kleur.
Monitorprofiel
Voor de nabewerking van je foto’s en gereed maken voor het printen is het van belang dat je beschikt over een gecalibreerde monitor. In principe is vrijwel elke monitor afgesteld op het sRGB kleurprofiel, maar hoe de kleuren worden weergegeven kan toch per monitor verschillen. Het rood op de ene monitor is het rood op de andere monitor niet. Voor het bewerken van foto’s is dat geen ideale situatie, we willen als fotograaf graag dat iedereen de kleuren ziet zoals we ze hebben bedoeld.
Om te garanderen dat je kleur rood, groen of blauw die jij op jouw monitor ziet ook zo wordt gezien op andere monitoren kun je gebruikmaken van een kleurmeter die een correct sRGB profiel voor jouw monitor kan aanmaken. Bijvoorbeeld de Pantone Huey, Spyder3 serie of de meters die genoemd staan bij het volgende hoofdstukje (die combineren monitor en printer meter). Dan weet je zeker dat de kleuren die jij ziet kloppen.
Natuurlijk is het wel afhankelijk van of de ontvanger/kijker van de foto dit ook heeft gedaan voor haar/zijn monitor.
Printprofiel
Heb je eenmaal de foto bewerkt zoals je wilt, dan komt het printer profiel om de hoek kijken. Dit profiel maakt een vertaling van de kleuren die je op je monitor ziet naar de kleuren die de printer produceert. Dit profiel is mede afhankelijk van de inkt en het papier dat je gebruikt, bij elke variant kunnen kleuren net iets anders worden weergegeven.
Er zijn verschillende methoden om aan een kleurprofiel te komen. Als je een printer en papier gebruikt van een merk als Canon, Epson of HP, dan kun je vaak het kleurprofiel voor het type papier downloaden van de website van de fabrikant. Onafhankelijke papierproducenten plaatsen vaak ook profielen op hun websites voor specifieke printer- en papiercombinaties.
Let op dat je precies het profiel gebruikt voor het type papier dat je gebruikt, een kleine afwijking in de tekst (Premium of Ultra Premium) kan een groot verschil maken, omdat het om een compleet andere papiersamenstelling kan gaan.
Heb je niet de beschikking over een standaard profiel of bevalt deze niet, dan zijn er een aantal mogelijkheden om aan een profiel te komen. Je kunt gebruik maken van een spectrophotometer zoals een X-Rite ColorMunki Photo of Datacolor Spyder3 Studio. Deze scannen de kleuren van een testafdruk die je maakt met de printer en het gewenste papier en maakt op basis hiervan een profiel aan.
Zo’n spectrophotometer is vrij duur (rond de € 380-400 online) en het kost tijd om een profiel te maken, gebruik je weinig verschillende papieren dan kan het een optie zijn een afdruk te sturen naar een gespecialiseerd lab die een profiel voor je aanmaakt.
Soft-proofing
Heb je het profiel gemaakt, dan kun je de afdruk maken. Elke print kost echter inkt en papier. Om te voorkomen dat je vele afdrukken moet maken voordat je de uiteindelijke gewenste weergave hebt kun je onder andere in Photoshop, Lightroom en Aperture gebruik maken van ‘soft-proofing’. Hiermee krijg je op je beeldscherm een indicatie van hoe de uiteindelijke afdruk er uit komt te zien.
Belangrijk is dat je je monitor instelt zoals je bij het maken van het monitorprofiel hebt moeten doen (vaak minder helder dan bij normaal gebruik) om het beeld niet te licht te maken en de kleuren en het contrast meer op de uiteindelijke print te laten lijken.
Afdruk
Nadat je een profiel hebt gemaakt kies je bij het afdrukken vanuit je fotobewerkings applicatie het gewenste profiel, in theorie zouden die kleuren nu dicht bij het beeld op de monitor moeten komen, met het voorbehoud natuurlijk dat de foto op de monitor die van achteren wordt belicht altijd net iets anders wordt weergegeven op een afdruk.
Bekijk de print niet naast je monitor, maar beoordeel hem in vol daglicht of gebruik lampen of een lightbox (duur, maar de moeite waard als je veel afdrukken maakt die je verkoopt aan klanten) die een daglicht kleurtemperatuur benaderen.
Het is een goed idee om in eerste instantie te beginnen met papier van de fabrikant zelf. Voordeel is dat de drivers en profielen voor die papieren al beschikbaar zijn, zodat je minder tijd hoeft te besteden aan calibratie en je weet ook vrij zeker dat die papieren het goed zullen doen met je printer. Bevalt het papier je dan niet of wil je andere typen papier gebruiken dan heb je al wat ervaring opgedaan met het afdrukken en goed vergelijkingsmateriaal.
Laat je niet afleiden door de eerste indruk direct na het afdrukken. Afhankelijk van het gekozen papier en de printer kan het enkele uren tot een dag duren voordat je de echte kleuren op het papier ziet, het verschil kan soms vrij dramatisch zijn.
Ik hoop dat je in dit artikel een goede indruk hebt gekregen wat er allemaal komt kijken bij het afdrukken. De onderwerpen in dit introductie artikel zal ik naar aanleiding van die ervaringen verder uitwerken in gedetailleerde artikelen. Druk je zelf al je eigen foto’s af, wat zijn jouw ervaringen?
Hi Kenneth,
Weer ben je erin geslaagd een prima onderwerp uit te lichten. Chapeau!!
Zelf ben ik een paar jaar terug begonnen met de Huey, daarna de display 2 (ook) van X-Rite en toen (omdat ik ook elke keer tegen het print probleem aanliep) heb ik maar de ColorMunki Photo (eveneens) van X-Rite aangeschaft.
Elke stap was weer een beetje verder op de ladder van workflow-, color- en printmanagement. Helaas namen natuurlijk ook de kosten toe. Maar eerlijk is eerlijk het is even een investering maar absoluut noodzakelijk als je een voorspelbare goede eigen afdruk wilt maken. De echte pro’s gaan voor nog betere apparatuur van (soms wel ver) over de duizend(en) euro’s.
Hoever wil je gaan?
Ik ben na lang zoeken eindelijk tevreden met wat ik nu zelf kan produceren.
De kosten verdien ik terug!
Mijn prints zijn weliswaar duurder maar zeker ook beter. Ik bespaar tijd- en reiskosten (die worden gemakshalve vaak buiten beschouwing gelaten en niet meegerekend) en ben dan toch goedkoper uit. Op termijn verdien ik de ColorMunki terug.
Overblijft dat ik altijd (in mijn eigen beschikbare tijd) een icc-profiel kan maken die altijd beter is dan de beschikbaar gestelde profielen van papierleveranciers (het zou wel heel toevallig zijn als hun prints voor een profiel gelijk zijn aan die van mijn printer!).
Natuurlijk kan je op mij rekenen en kan je gebruik maken van mijn apparatuur. Ik wil je met raad en daad bijstaan, als je dat wilt, laat het me even weten.
Voor iedereen veel fotografeer plezier met mooie afdrukken,
Alex.
Stsppen zijn helemaal goed. Ik druk sinds 2010 zelf af met een Epson 3880. Er ging veel tijd zitten in het calibreren en vooral leren. Leren, omdat je in het afdrukkend ook telkens goed moet weten welk papier je gebruikt. En als je meer soorten papier hebt, dan heb je meer profielen.dus extra opletten. Dus calibreren je scherm, dan profielen van papier gebruiken. En originele inkt kopen. En als het dan nog niet goed is, een printerprofile maken. Ik gebruik zelf de Spider Elite als regelmatige callibratie op Macs. Kwaliteit en repliceerbaarheid zijn nu prima niveau. Veel beter dan een printshop, maar wel, zoals aangegeven wel letten op de kosten.
Succes
Hallo, met veel interesse gelezen. Zelf heb ik ook recent een r3000 aangeschaft. Ik ben op advies begonnen met ilford galerie smooth ( gloss en pearl). Proef prints van fuji test cd zien er geprint via Picasa(erg onderschat programma) erg goed uit.
Ook de prints via Photoshop met de profielen van ilford zijn erg goed. Maar wat ik nog zoek is een programma waarmee ik snel verschillende aantallen en formaten kan printen. Ik heb veel nabestellingen van studio werk, vandaar. Met easy- print van epson kan dat maar daarvan zijn de resultaten minder( minder kleurrijk en t programma werkt traag, zelfs op iMac )
Heb je daarvoor nog een tip?
Verder is t jammer dat traditionele papier fabrikanten niet met traditionele papierformaten werken zoals 20x 30 of 15 x 21, zodat we niet hoeven te snijden, een gemiste kans m.i.
Gr. Pieter
Ik heb ook al een tijdje een Epson R3000 (top printer) maar mijn eerste afdrukken vielen enorm tegen. Daarom heb ik mij ook maar een colormunki aangeschaft en toen klaarde de hemel helemaal op. Toch een kleine opmerking. Of hij juist is weet ik niet zeker maar mij hebben ze wijs gemaakt dat pigmentinkt boven op het papier blijft liggen en er dus niet in trekt wat de gevoeligheid op krassen groter maakt. Zelf heb ik dat ook kunnen ondervinden toen ik met de munki over de testprints ging. Sinsdien ben ik heel voorzichtig.
Wat mij voorlopig een zeer groot raadsel is is hoe ik nu eigenlijk de prijs kan bereken van een afdruk. Moet ik daarvoor tellen tot de ink op is en kijken wat er allemaal is afgedrukt ??? Er moet toch een betere manier zijn. (Eventueel met een winst marge)
Groeten filip
Vuistregel isongeveer 1ml per A4 equivalent. Een a3 is dus ong 2x zoveel, een A5 de helft.
Aanvulling, voor een epson r3000 is dat dus ong 1euro per a4.
@ Filip,
Mij is een soortgelijke uitleg gegeven door een workshop-man van Canon. De pigmentinkt vloeit niet in het papier. Het papier heeft een speciale toplaag die de inkt opvangt en meteen inkapselt. De oppervlakte is dan ook vrijwel meteen droog terwijl de inkt zelf nadroogt. Men adviseert bij calibratie met meten ongeveer 24 uur droogtijd te nemen. Jouw ervaring met krassen heb ik nooit gehad. Misschien heeft het te maken met merk e/o kwaliteit van het papier. De grote en goed bekend staande papierfabrikanten hebben wat mijn ervaring betreft probleemloos papier die zowel fris als na 24 uur goed te calibreren is.
De inktprijs van Canon ligt ook ongeveer op het door Jan omschreven niveau. Overigens een mooi vuistregeltje Jan.
Veel fotografeer- en afdrukplezier,
Alex.
Jan en Alex Bedankt voor de info. Nu kan ik tenminste een deftige prijs geven voor als er mij nog eens een afdruk gevraagt word.
Bedankt en voor iedereen een gelukkig fotografisch en vooral een gezond nieuwjaar.
filip
Hier is een test van de Epson R3000 inclusief kostenindicatie van een A4 print.
http://www.camerastuffreview.com/nl/component/content/article/319-epson-r3000-printer
Die vuistregel is erg interessant. Zeker hoe je daar aan komt.
De hoeveelheid inkt die opgebracht wordt is bij ook bij contone printers mede afhankelijk van de gekozen resolutie, maar ook de preset in de driver voor het papiertype, aangezien hier de inklimieten in opgeslagen zitten. Door deze twee zaken aan te passen kun je zomaar erg veel minder of meer inkt verbruiken.
Tevens heb je te maken met de inktdekking per afbeelding. Donkere foto’s gebruiken meer inkt dan foto’s met veel lichte partijen.
Wil je het dus zeker weten, zul je of gebruik moeten maken van een rip (zelfs dan ben je afhankelijk van de kwaliteit van de module voor inktberekening) of gewoon je aantal prints moeten tellen vanaf het moment dat je een complete set hebt geplaatst om zelf een globale berekening te kunnen maken.
Zomaar uitgaan van € 1 per A4 lijkt me wat makkelijk. Het artikel wat eerder genoemd is geeft al kosten van € 1,30 per A4.
My 2 cents en ik voor de rest vind het een duidelijk artikel.
DTP2
Is dat aanpassen van de inklimieten en de presets ook mogelijk op een Imac ??
Zelf kan ik daat blijkbaar niets van terug vinden hoor. Waar hebben ze dat dan verstopt ???
Groeten Filip
Dit hebben ze in de driver verstopt en zit in de papiertypes die je kiest. Dit kun je dus niet zelf aanmaken.
Inktverbruik hangt af van o.a. papiersoort en bestand.
Inktkosten per bestand zijn dus net absoluut.
In de printertesten gebruik ik altijd hetzelfde testbestand, kwaliteit en papier. De kosten per print die je dan krijgt kan je goed vergelijken met de kosten per print gemaakt met een andere printer.
Fabrikanten zelf gaan altijd uit van een paginadekking van 5%. Natuurlijk is dit een door de ISO gesteld gemiddeld en zal gemakkelijk overschreden worden. Het is wel goed te gebruiken om een kostenplaatje te berekenen.
Dank voor het artikel, geeft een beter inzicht in de mogelijkheden van het zelf printen.
Eén opmerking: je noemt “beeldstabilisatie” in één adem met gebruik van het statief. Maar het is óf camera in losse hand en beeldstabilisatie “aan” óf camera op statief en beeldstabilisatie op “uit”.
Stabilisatie aan zetten en tegelijkertijd met statief werken is vragen om moeilijkheden.