De herfst fotograferen

Het weer mag dan misschien niet altijd meezitten – nat, koud en vroeg donker – toch is de herfst mijn favoriete seizoen. Een dramatisch seizoen met een constante stroom aan veranderingen. De bladeren die kleuren, paddestoelen die opkomen, besjes, spinnen, kastanjes en noten die je kunt rapen, de vogels en dieren die zich klaar maken voor de winter. Een heerlijk seizoen vol mogelijkheden, in dit vernieuwde artikel een overzicht van de onderwerpen waar je aan kunt denken als je de herfst gaat fotograferen.

Een bosrit door het herfstbos

Herfstblad

De meest in het oog spingende verandering van de herfst is de verkleuring van de bladeren aan de bomen. Alle voedingsstoffen worden uit de bladeren gehaald in voorbereiding op de aankomende winter waardoor de bladeren geel, rood en bruin verkleuren. Enkele dagen van het jaar zijn de bomen op hun mooist. Wanneer dit precies is, is lastig te voorspellen, dit is mede afhankelijk van of het al gaat vriezen of hard waaien.

Het warme gele blad contrasteert met het koude blauwe steen

De bomen verkleuren niet allemaal tegelijk, afhankelijk van de lokale omstandigheden. Soms is zelfs de ene helft van een boom al verkleurd, terwijl de andere helft nog moet verkleuren. Dit biedt mogelijkheden om te spelen met contrasten en composities.

Je kunt bijvoorbeeld een mooi rood blad isoleren van de omgeving en deze fotograferen met een groene achtergrond. Of fotografeer de gekleurde bladeren tegen de voor de herfst zo kenmerkende grijze luchten (zorg ervoor dat je 1 a 2 stops overbelicht, anders wordt het blad een silhouet tegen de toch nog felle lucht) waardoor je makkelijker een witte achtergrond voor het blad kunt maken.

Een rood blad met een grijze witte lucht erboven, door iets over te belichten in de camera (en in nabewerking) steekt het blad af tegen de witte lucht

Een andere fototip, speel met de vallende bladeren en probeer deze vast te leggen. Gooi de bladeren in het rond (of laat het doen) en probeer dit te fotograferen, misschien heb je wel een model die je in de scène kunt plaatsen. Of wacht tot de wind meewerkt, zoals in onderstaande foto:

Wacht even op een windvlaag en leg de vallende bladeren vast

Hoe leg je nu het beste de herfstkleuren vast. In tegenstelling tot wat je misschien zou denken is een zonnige dag niet noodzakelijk. Vaak is het zelfs beter – tenzij je vroeg op de ochtend of in de middag in het gouden zonlicht fotografeert waarin de bladeren schitterende warme kleuren aannemen – van niet, de zon zorgt voor een hoog contrast waardoor donkere schaduwen op de bladeren of in de achtergrond verschijnen of het felle licht doet de kleuren verbleken door reflecties.

Het zachte licht van een bewolkte lucht is makkelijker om mee te werken en zorgt er voor dat de kleuren echter over komen op de foto. Een close-up van een herfstblad toont dan alle kleurige details, fijne details verdwijnen niet in de schaduwen. Wordt de bewolkte lucht gecombineerd met wat water, dan voegt dit extra textuur en mogelijk worden de kleuren nog eens extra versterkt. Met een polarisatiefilter maak je het effect nog sterker.

Let er in de nabewerking wel op dat je de kleuren niet te ver opvoert, anders loop je het risico dat je detail gaat verliezen in de rode of gele vlakken of dat de foto onecht over komt.

Herfstkleuren gereflecteerd in een Schots meer

Over onechte kleuren gesproken, als je op het LCD scherm van je camera ziet dat de kleuren wat flets ogen, dan zou het kunnen dat de automatische witbalans instelling van de camera de kleuren blauwer maakt dan ze zouden moeten zijn. Ik merk dat ik in herfstfoto’s vaak de witbalans wat warmer stel. Een goede manier om dit al in de camera te bereiken is te kiezen voor een schaduw witbalans of een bewolkte witbalans. Als je je camera instelt op de Landschap stand (Picture Control / Picture Style), dan krijg je ook warmere kleuren. Fotografeer je in RAW formaat, dan kun je dit natuurlijk achteraf nog bijstellen.

Ook kun je met je belichting compenseren. De camera heeft de neiging, door de vele lichte kleuren, iets over te belichten, door -1/3 of -2/3 stop onderbelichting in te stellen worden de kleuren vanzelf feller en waarschijnlijk accurater dan wanneer je de camera de belichting laat bepalen.

Paddestoelen

Paddestoelen zijn een erg dankbaar onderwerp. Ze blijven geduldig wachten totdat je de perfecte compositie hebt gemaakt en er zijn enorm veel verschillende soorten en daarmee foto mogelijkheden. Het is een compleet andere wereld waarin je je kunt verdiepen.

Letterlijk, want paddestoelen zijn op hun best als je op hetzelfde niveau of zelfs er net onder fotografeert. In dat laatste geval kun je de sporen aan de onderkant van de paddestoel zien. Je kunt met alumium folie of een wit kaartje een reflector maken. Hiermee kun je het licht op de onderkant van de paddestoelen richten zodat de sporen beter zichtbaar zijn.

Zorg voor een statief of een stevige ondergrond, over het algemeen groeien paddestoelen op donkere plekjes, daar is het lekker vochtig en groeien ze het beste. Ik heb een klein statief van 15cm dat ik meeneem, maar je kunt je camera ook op een vuilniszak met een steuntje eronder plaatsen.

Die vuilniszak kun je dan meteen gebruiken om op te zitten of te liggen zodat je kleren niet al te snel vies worden. Kijk ook goed of er geen grassprieten of andere storende dingen in de weg zitten in je scene. Je kunt best wat ’tuinieren’ door voorzichtig de storende elementen aan de kant proberen te drukken.

Neem de tijd om een gebied te verkennen. Er zijn veel verschillende soorten die allemaal hun eigen favoriete plekje hebben. Ze staan niet allemaal in het gras of aan de bosrand. Een paar meter verder weg van de bosrand kunnen de mooiste exemplaren staan. Afhankelijk van de ondergrond kom je ook andere paddestoelen tegen. Rotte bomen, kleigrond en zandgrond hebben allemaal hun eigen soorten.

Mist

“Goedemorgen”, wenste een wielrenner mij toe, “jammer van die mist hè?” Hij zou eens moeten weten. De mist is juist de reden dat ik om 07.30u al aan de wandel was in de Flevolandse polder. Helaas duurde het nog een tijdje voordat de zon echt door kwam, maar tegen die was ik net bij het Cirkelbos aangekomen en kon dus volop profiteren van het schouwspel. Mist en zonnestralen zijn perfect te combineren met een bos.

Mist is enorm sfeerverhogend in een foto. Met het opkomende zonlicht krijgt de hele omgeving een warme gloed, koeien en schapen worden een silhouet, ‘zonnestralen’ worden zichtbaar door de bomen (de takken blokkeren delen van de zon waardoor er afzonderlijke stralen lijken te ontstaan). Mist komt vooral veel voor na een heldere nacht met relatief lage temperaturen. Je ziet het sneller in de weilanden dan in de stad. Om de mist goed vast te leggen moet je over het algemeen +1 stop overbelichten.

Windmolen De Onrust, Muiden

Zodra de zon een beetje door komt lost het over het algemeen snel op, maar het kan ook echt een dag blijven hangen. Dat is minder, maar als je op zoek bent naar een naargeestige sfeer juist weer interessant. Vaak zijn dit mijn ‘zwart-wit’ dagen.

Spinnewebben

Ondanks dat ze het hele jaar aanwezig zijn vallen ze in de herfst extra op. De mist, regen en dauw maken de spinnewebben extra zichtbaar en bieden mooie gelegenheden om de parelketting-achtige webben vast te leggen. Vooral goed zichtbaar met een zon die van de zijkant komt en met kleine waterdruppels die er aan hangen. Probeer een hoek te vinden waarin het web goed uit de achtergrond komt. Zoek hoog en laag en draai om het web heen.

Bah, slecht weer

Er is geen slecht weer in fotografie, juist in de omstandigheden waarin veel mensen de spullen inpakken en vertrekken kun je mooie foto’s maken. Een blauwe lucht zonder wolken is saai en voegt niets toe aan een foto. Donkere regenwolken met de voorgrond verlicht door zonnestralen, dichte mist, harde wind die de zee opzweept, allemaal ingrediënten om een aparte foto met impact te maken.

Ik maak me hier natuurlijk ook schuldig aan, het is lekkerder om nog even in bed te liggen dan op stap te gaan zonder garantie op mooi licht. Vooral op vakantie merk ik dat het ook anders kan. Het heeft geen zin de hele dag in het huisje te blijven zitten, ik trek er dan toch gewoon op uit. Door gebruik te maken van een statief en een paraplu is het prima mogelijk om toch mooie foto’s te maken. Het wordt alleen echt lastig als de regen horizontaal richting lens komt.

Het was verschrikkelijk weer, harde regen, maar als ik er niet op uit was gegaan met regenjas, regenbroek en paraplu en de wandeling van een half uur had ondernomen had ik nooit deze foto kunnen maken:

Herfst(weer) in oktober in Glen Affric, Schotland

Is het een grijze dag, dan is dit ideaal om macrofoto’s van bloemen en planten te maken en de echte kleuren van de natuur te tonen. Zonder het felle licht van de zon kun je meer details vastleggen en zijn de kleuren echter.

Geduld speelt hierbij ook een rol, als je een tijdje het weer observeert en probeert in te schatten of het nog gaat opklaren kun je op het juiste moment profiteren van een tijdelijke opleving in het weer. Het kan soms om enkele seconden gaan, je moet er dus voor zorgen dat je er dan klaar voor staat.

Veel fotografen gaan vanaf november tot het begin van de lente (ten onrechte) in winterslaap. Nu is het moment om de tijd maximaal te benutten en deze herfst perfect vast te leggen. En anders is er altijd weer volgend jaar.