Meer drama met een groothoeklens

Als je kijkt naar de verlanglijstjes van de meeste mensen dan is er vooral voor lichtsterke lenzen die verder en verder kunnen inzoomen om het beeld zo veel mogelijk te vullen. Maar kijk ook eens breder. Letterlijk. De groothoeklens is één van de grote geheimen van de fotografie. Wil je echt je fotografie naar een hoger plan tillen, dan kan een groothoek lens niet ontbreken in je cameratas. Van landschappen tot huwelijken, architectuur, fotojournalistiek en zelfs voor macro is de lens, dankzij de enorm korte scherpstelafstand en de grote scherpte, vaak perfect te gebruiken.

Een groothoek lens is in de 35mm definitie een lens die 24mm en korter is. Omgerekend naar digitale camera’s betekent dat je ongeveer bij 16mm spreekt over groothoek. Digitale camera’s hebben over het algemeen namelijk een kleinere sensor dan de gebruikelijke 35mm bij film camera’s. Waar een 200mm lens zo snel 300-320mm wordt (dankzij een cropfactor van 1,5 bij Nikon, 1,6 bij Canon) verlies je breedte aan de andere kant van het spectrum. 16mm als maximum is een hele brede lens en eigenlijk moet je dan al op zoek naar een super groothoek, zoals een 12-24mm lens. Maar kijk ook eens dichter bij dan je zou verwachten. De meeste instapcamera’s komen met een 18-55mm kitlens (of ergens daar in de buurt). En dan zit je toch al erg dicht bij.

Vaak schuiven camerafabrikanten een 18-55mm (of equivalent) als kitlens bij een consumentencamera, omdat hij voor zoveel situaties bruikbaar is en daarmee ideaal om in te stappen in deze hobby. Meestal wordt hierbij door de gebruikers de breedste stand genegeerd, 18mm. Op de afstand waar veel mensen fotograferen moet je al snel gaan inzoomen om het beeld enigszins beeldvullend te maken. Hierbij vergeten ze de aloude fotografiewijsheid “If your pictures aren’t good enough, you’re not close enough” van Magnum fotograaf Robert Capa. Kortom, op stap met die voeten en dichter op je onderwerp duiken.

Als dit ergens voor opgaat dan is het wel voor fotograferen met een groothoek lens. Als je te ver weg staat maak je een foto met enorm veel ‘dode ruimte’. Delen van een foto waarin niets gebeurt. Door de grote hoek zijn onderwerpen die je van een grote afstand fotografeert relatief klein ten opzichte van de omgeving, het is dus zaak om dicht bij te komen. Je zult verbaasd staan over hoe dicht bij dit kan zijn, tot bijna op het niveau van macro fotografie. Waarbij je wel moet bedenken dat de vergrotingsfactor niet echt heel sterk is, maar dit kan juist prima passen als je een onderwerp in de (natuurlijke) omgeving wilt plaatsen.

De lens dwingt je bijna letterlijk om dicht op de actie te gaan staan. Een ideaal onderwerp hiervoor is bijvoorbeeld je huisdier. Deze is vertrouwd met jou en staat daarom meestal toe dat je heel dicht bij kunt komen. Als je vervolgens op hetzelfde niveau als je huisdier een foto maakt zul je zien dat je zijn belevingswereld wordt ingezogen. En hier komt de reputatie vandaan dat een groothoek de kijker de actie in kan zuigen, “in my face”.

Het is niet voor niets dat een groothoek lens erg veel gebruikt wordt door fotojournalisten die in kleine ruimtes maximale impact en drama moeten zien te creëren om de foto op de voorpagina te krijgen. Maar zelfs voor landschappen geldt dit. Schitterende wolkenluchten worden nog eens extra benadrukt door de grond helemaal onderin het beeld te plaatsen en de volle aandacht aan de lucht te geven.

Doordat je zo veel ruimte hebt moet je op zoek naar manieren om je beeld goed te vullen en diepte te creëren. Een goede landschapsfoto heeft een voorgrond onderwerp om het oog het beeld in te leiden naar het achtergrond onderwerp en ook om maximaal te profiteren van de enorme scherptediepte. Als je terugkijkt naar het ezelsbruggetje dat de sluitertijd idealiter minimaal 1/mm van lens is, dan heb je met een groothoek lens dus de mogelijkheid op 1/30 nog scherpe foto’s af te leveren. Hoewel dit ook afhangt van hoe stabiel je hand is.

Doordat de lijnen door de bolling van de lens sterker vertekenen dan bij andere lenzen (maar niet zo sterk als bij een ‘fisheye’ lens) komt het er allemaal net iets bizarder uit te zien. Maar ook dit voegt toe aan de drama mogelijkheden van de lens. Je ziet nog wel eens foto’s van koeien waarbij de fotograaf bijna op de snuit van de koe is gedoken. Het hoofd is door de bolling veel groter dan het lijf, dit geeft een komisch en apart effect. Werkt goed voor alles waar je de aandacht op wilt richten en toch de omgeving ook wilt laten zien.

Let op, een groothoek heeft ook een aantal nadelen. Zo is de hoek waarin je fotografeert veel groter, je moet dus opletten wat er allemaal in je beeld is. Je zal niet de eerste zijn die zijn eigen voeten in beeld krijgt. Denk ook goed aan de omvorming van de lens. Als je hem even omhoog of omlaag richt zul je zien dat in de randen rechte lijnen kromtrekken. Erg opvallend bijvoorbeeld als je lantaarnpalen in de hoeken hebt staan. In de bolling schuilt ook een gevaar als je mensen fotografeert. Als je niet goed oplet dan zorg je er zomaar voor dat iemand een veel grotere neus krijgt dan in het echt. Dit wordt vaak niet gewaardeerd door je model.

Een ander nadeel zie je met opzetfilters. Door de extreme hoek loop je sneller kans op ‘vignetting‘, randen in het beeld, zeker als het om meerdere filters gaat die bovenop elkaar zitten, dan heb je op de wijdste stand al snel een rand in beeld. Dit hoeven niet meteen donkerzwarte randen te zijn, maar kan een vrij subtiele cirkel zijn (soms is het ook erg mooi om dit zelf toe te voegen om de kijker nog eens extra op het onderwerp te wijzen). Denk ook aan zonnekappen die soms net op de rand zitten. Een zonnekap is trouwens wel belangrijk, door de grote hoek loop je ook meer kans op lensflare in beeld, reflecties in de lens door invallend licht.

Met twee paragrafen aan nadelen klinkt het allemaal redelijk nadelig. Maar ik hoop dat ik je toch heb kunnen overtuigen van het nut van een groothoek lens. Mits goed gebruikt opent het een wereld aan nieuwe mogelijkheden, van architectuur-, landschaps- en reisfotografie tot echte actiefoto’s.