Zonsondergangen fotograferen

Een mooie zomerse dag komt ten einde met een schitterende vuurrode zonsondergang boven de zee aan dat romantische strandje. Een perfect einde van een perfecte dag. Ideaal om op te nemen in het vakantie fotoalbum, maar hoe leg je nu het beste een zonsondergang vast? Net zoals in veel gevallen is er niet één instelling te geven die altijd werkt, maar een combinatie van slim omgaan met je camera en rekening houden met een paar richtlijnen.

Canon EOS 5D, 24mm, 1/4s op f/8, ISO 100

Een zonsondergang is vaak kleurrijker dan een zonsopkomst doordat er rond zonsondergang vaak meer stof in de atmosfeer is, zeker in de zomer. Daarnaast hoef je niet om “achterlijk-vroeg” uur je bed uit. En je kunt min of meer aan zien komen waar de zon onder zal gaan, hoewel het altijd een goed idee is om vooraf te bedenken waar de zon zal staan tijdens de zonsondergang.

Veel van het zware werk van de zonsondergang wordt al voor de fotograaf gedaan. Toch is het niet zo simpel als op komen dagen, je camera op f/8 in te stellen en maar klikken. Een onderscheidende zonsondergang foto vereist dat je nadenkt over de belichting en je compositie.

Belangrijk is in ieder geval dat je ruim voor de zonsondergang op locatie bent. Het uur voor de zonsondergang zelf wordt de omgeving vaak in mooi goud licht ondergedompeld, het zogenaamde ‘gouden uurtje’. Dit is het licht waarin fotografen het liefst werken, het licht is mooi zacht, geeft een gouden gloed en biedt meer mogelijkheden om met gericht licht definitie aan het onderwerp te geven.

Je kunt gebruik maken van al je lenzen. Met een groothoeklens laat je meer van de kleuren en vormen toe in je foto. Met een telelens kun je de zon belangrijker maken in het beeld, misschien kun je wel zo manoeuvreren dat de zon ergens achter komt te staan zodat je onderwerp in een silhouet verandert. Denk aan een zeilschip op het water, een kerktoren of palmbomen.

De zon is een belangrijk element in zonsondergang foto’s, maar dit betekent niet dat de zon ook altijd precies in het midden moet staan. Het is vaak het lichtste object in je foto, de aandacht trekt het toch wel, het is dan een goed idee om de zon meer aan de zijkanten van het beeld te plaatsen zodat je ook andere objecten kunt opnemen om een interessante compositie te maken.

Voorbereiding en geluk

Waar de zon onder gaat hangt mede af van de tijd van het jaar en de hoogte waarop je je bevindt. Als je een specifiek effect wilt bereiken, zoals de jaarlijkse Manhattenhenge, dan is voorwerk dus vereist. Er zijn op internet verschillende hulpmiddelen en apps te vinden om de tijden van de zonsondergang te weten te komen.

Canon EOS 5D, 70mm, 1/1000s op f/7.1, ISO 100

Wil je heel precies zien waar de zon op welk moment staat, dan is de Photographer’s Ephemeris onmisbaar. Ga je naar de kust, vergeet dan niet te bekijken wanneer het eb en vloed is.

Een volstrekt wolkeloze lucht is niet per se waar je naar op zoek bent. De kleuren kunnen soms heel mooi zijn, maar spelen zich vooral af boven de horizon. Echt interessant wordt het als je wolken in de lucht hebt waar de zonnestralen op kunnen weerkaatsen of die het licht weerkaatsen als de zon net onder is gegaan. Het kan soms bijzonder de moeite lonen om op een stormachtige dag rond de tijd van de zonsondergang naar buiten te gaan, soms klaart het flink op net voor de zonsondergang.

Hoe een zonsondergang uitpakt is dus lang niet altijd even voorspelbaar. Je kunt net de pech hebben dat een wolk precies rond het hoogtepunt de zon of je onderwerp overlapt of net het geluk hebben dat door een bewolkte lucht een opening ontstaat waar de zon precies doorheen kan schijnen als deze net onder is, waardoor de lucht schitterend rood kleurt.

Staar je niet blind op die koperen ploert die langzaam in het meer zakt, maar kijk ook om je heen welk effect het licht op je omgeving heeft. Misschien is het schouwspel door de weerkaatsing van het licht op de wolken achter je wel interessanter dan wat er met de zon zelf gebeurt. Een zonsondergang op zich zelf is ook vaak niet interessant, ga op zoek naar een goede compositie die het zonlicht zou kunnen versterken in plaats van je alleen te concentreren op de zon zelf.

Zonnige kleuren

De belichting van een zonsondergang is vaak wel ingeprogrammeerd in de camera waardoor deze de situatie kan herkennen en een goede belichting kan voorstellen. Toch kan de zonsondergang op het beeld fletser ogen dan wat je op dat moment voor je ziet. Vaak komt dat omdat de camera nog iets te veel overbelicht in de steeds donker wordende omstandigheden.

Canon EOS 5DmkII, 106mm, 1/100s op f/4, ISO 100

Hier kun je gelukkig wel iets aan doen. Het eenvoudigst is het om een klein beetje onder te belichten waardoor je de kleuren in de lucht kunt versterken. Het beste kun je verschillende instellingen voor de belichting proberen (een ‘belichtingstrapje’ of ‘bracketing’).

Probeer eens met 1/3e onder te belichten, daarna 2/3e en met 1 stop. Wissel de verschillende instellingen af zodat je een gevoel krijgt voor wat de beste instelling is in dit geval. Gebruik je histogram om dit te beoordelen. In de meeste gevallen fotografeer ik in de diafragmavoorkeur stand en pas ik de belichting aan met de belichtingscompensatie.

De tweede manier is om gebruik te maken van de spotmeter functionaliteit van je camera. Met deze instelling is je middelste autofocus punt een hele precieze lichtmeter die je kunt gebruiken om het licht te meten en daarop je instelling aan te passen. Richt je spot meter niet direct in de zon, maar op ongeveer 30-40 graden van de zon vandaan. Je krijgt dan meer het midden licht dan het felste punt waardoor de belichting beter uitpakt. Stel de gemeten waarden voor diafragma en sluitertijd in op de handmatige stand.

Ik fotografeer vaak met de automatische witbalans stand. Mijn camera kiest meestal wel de juiste witbalans en anders kan ik dankzij het RAW formaat eenvoudig in Lightroom/Camera Raw de witbalans aanpassen (meestal verwarmen). Toch kan het de moeite lonen tijdens een zonsondergang om de bewolking/schaduw stand te kiezen voor de witbalans. Dit levert warmere kleuren op in de foto, dit past beter bij de zonsondergang die zich voor je afspeelt.

Dynamisch bereik

Het lichtniveau verschilt tijdens een zonsondergang sterk, je zult merken dat de lucht zo licht is dat het dynamische bereik van de camera niet voldoende is om ook de details op de grond te tonen, zeker op het moment dat de zon recht in de camera schijnt. Als het contrastverschil te groot wordt voor de camerasensor moet je vaak een keuze maken om of de grond of de lucht juist te belichten.

Canon EOS 5D, 105mm, 1/125s op f/5, ISO 100

In het geval van een zonsondergang zal dat in veel gevallen de lucht moeten zijn, waarom ben je anders tijdens de zonsondergang op stap. Je krijgt dan dat het landschap in een silhouet verandert. Dit werkt natuurlijk in je voordeel als je een duidelijk herkenbaar onderwerp hebt dat je mooi kunt laten afsteken tegen de lucht, maar soms is het niet de bedoeling.

Er zijn wel een aantal methodes om toch zowel de lucht als de grond juist te belichten. De eenvoudigste (minst technische) manier is met een grijsverloopfilter. Deze is donkerder aan de bovenkant waardoor het contrastverschil tussen lucht en grond vermindert. Een andere methode is het maken van meerdere foto’s en deze dan in een fotobewerkingsprogramma samen te voegen. Of om er een HDR (High Dynamic Range) foto van te maken.

Met een groot contrastverschil, zeker als je tegen het licht in fotografeert, hebben camera’s soms moeite om scherp te stellen. Je kunt dan scherp stellen links of rechts van het onderwerp, zo lang de afstand tot de camera maar ongeveer gelijk blijft. Vergeet ook niet dat je de camera op handmatige focus kunt zetten. Door aan de scherpstelring te draaien stel je zelf scherp. Door de scherpstelring in steeds kleinere bewegingen links en rechts te draaien zie vanzelf wanneer het beeld scherp is. Als je je positie dan niet veel wijzigt kun je blijven schieten zonder steeds de focus bij te stellen.

Let op

Vergeet tijdens het fotograferen niet om je UV/pola filter van de lens te halen, het filter kan er voor zorgen dat het licht op een verkeerde manier in de lens kaatst waardoor er lensflare in het beeld kan ontstaan. Dit kan wit uitgebeten plekjes op de foto veroorzaken, maar als het in een hoek binnen komt kan het juist ook weer een gewenst effect zijn. Zaak is dat het een gewenst effect is en niet een ongelukje.

Wellicht ten overvloede, maar kijk niet met je oog recht door de zoeker. De zon is ook tijdens een zonsondergang nog fel genoeg dat je er niet direct in kunt kijken zonder letterlijk sterretjes te zien. Een (tele)lens kan dit effect nog versterken. Als je camera beschikt over liveview is dat een goed middel om te gebruiken. Ook kun je een beetje in een hoek door je zoeker kijken.

Als de zon eenmaal onder is gegaan betekent dit niet dat je moet inpakken en wegwezen. Het schouwspel begint soms dan pas. Zoals je kunt lezen zijn er tot een uur na zonsondergang nog verschillende stadia waarin het licht steeds verandert en interessante resultaten kan opleveren.