Verbeter je foto’s in nabewerking

Digitale fotografie biedt veel mogelijkheden om direct op locatie foto’s te beoordelen via het beeldscherm en te corrigeren zodat je met een zo goed mogelijk beeld thuis komt, maar toch zijn er altijd zaken die je over het hoofd ziet als je druk bent met fotograferen of die je achteraf misschien anders of beter had moeten doen.

Ook heb je in lang niet alle omstandigheden de tijd en rust om rustig te werken aan de meest optimale compositie voor de foto. En de camera geeft ook niet altijd getrouw weer wat je op locatie zag. Zo kunnen de kleuren bijvoorbeeld afwijken waardoor de sfeer op de foto er net niet is. Het is dan goed dat je achteraf de mogelijkheid hebt om de foto bij te werken voordat je het eindresultaat op internet toont of afdrukt.

Nabewerkte foto’s

Eigenlijk kunnen foto’s altijd wel een beetje nabewerking gebruiken, van de uitsnede aanpassen tot het aanpassen van witbalans, contrast en verscherping. In dit artikel een uitgebreid overzicht van de kleine aanpassingen die je kunt doen om je foto’s merkbaar te verbeteren.

Aandachtspunten

Als je je foto’s beoordeelt moet je letten op de compositie, de belichting (is je onderwerp juist belicht en zijn er geen ongewenste delen van de foto over- of onderbelicht), de scherpte van de foto (is scherp wat scherp moet zijn, is er geen ongewenste bewegingsonscherpte), de kleuren (is de witbalans ok, is de kleurverzadiging juist), het contrast en eventuele lensproblemen die zijn opgetreden (vertekening van het beeld, ‘chromatische aberratie’). Nog los van of het onderwerp aansprekend is natuurlijk.

Nu is het niet de bedoeling om te bewerken om te bewerken, de bewerking moet ook echt wel een beter eindresultaat geven. In de meeste gevallen bewerk ik een foto om hem (weer) dichter bij het beeld te krijgen dat ik zag toen ik op de locatie was, maar soms is het doel ook het corrigeren van een probleem of het aanpassen van sfeer en drama in de foto.

De mogelijkheden zijn eindeloos, zo lang je bewerking maar een doel heeft, maar voor mij is het wel belangrijk dat de geloofwaardigheid behouden blijft en probeer ik de resultaten realistisch te houden en niet een compleet andere lucht te introduceren of de waarheid teveel geweld aan te doen.

Fotobewerkingssoftware

In principe kun je de aanpassing genoemd in dit artikel toepassen in elk fotobewerkingsprogramma. Kies het programma waar je zelf het lekkerst mee werkt. Lang niet elke foto heeft alle genoemde bewerkingen nodig om een betere foto op te leveren. Het komt er op aan bij elke foto te beoordelen of en hoe deze verbeterd kan worden.

Ik doe mijn bewerkingen in Lightroom 4. Dit betekent dat de bewerkingen voornamelijk globaal op de foto worden toegepast, hoewel er ook een mogelijkheid is voor lokale bewerkingen.

Bedenk ook dat ik in RAW formaat fotografeer, dit betekent dat de camera geen bewerkingen toepast (contrast, verscherping, kleuren) in de camera, maar dat ik de volledige controle heb in de nabewerking. De verschillen tussen de voor en na foto’s lijken daardoor soms wat extremer dan als ik in JPG zou fotograferen.

Selectie

Het bewerken van foto’s begint met de selectie. Selecteer de sterkste resultaten uit een serie, zodat je het beste resultaat laat zien, maar ook minder tijd hoeft te investeren in de nabewerking.

Alle foto’s van één sessie

Het is niet de bedoeling om elke foto aan te passen, maar alleen die foto’s die de beste kans geven op een goed eindresultaat. Tijdens het fotograferen heb je als het goed is verschillende hoeken en composities uitgeprobeerd, als je je foto’s op de computer hebt ingeladen kun je daaruit de beste foto’s kiezen. Vaak zitten er wel een paar foto’s bij die merkbaar boven de rest uitspringen, dat zijn de kandidaten om verder te bewerken.

Het selecteren van de foto’s is één van de moeilijkste dingen als beginnend fotograaf. Je weet van jezelf hoeveel moeite je hebt moeten doen om het resultaat te bereiken of je weet niet goed wat nu echt een beter of slechter resultaat is. Dit is grotendeels iets wat je leert door vooral te doen en ook veel foto’s van anderen fotografen te bekijken. Wat vind je daarin wel of niet geslaagd en hoe kun je dat gebruiken in je eigen fotografie.

Ik gebruik zelf Lightroom om de selectie te kunnen maken. Ik bekijk elke foto afzonderlijk en de foto’s die aanspreken geef ik een vlaggetje. Ik probeer de foto’s op eigen kracht te beoordelen, maar ik blijf ook niet te lang bij elke foto plakken. Een foto moet binnen een paar seconden aanspreken, zo zal de kijker hem uiteindelijk ook beoordelen.

Selectie na bewerking

Als ik door de lijst ben gegaan doe ik een tweede ronde met de geselecteerde foto’s en zoek ik de beste resultaten hier weer uit. Vaak heb ik van een compositie meerdere varianten en kies ik hier de meest kansrijke foto’s uit. Soms begin ik al de bewerking om het potentieel van de foto nader te kunnen bekijken of de bewerking is zo snel te doen dat ik de foto meteen afwerk.

Tijdens de meivakantie ben ik in Schotland geweest (vrijwel alle voorbeelden in dit artikel zijn van die vakantie), daar heb ik 1737 foto’s genomen, waarvan er uiteindelijk 121 zijn bewerkt. En daarvan zijn er minder dan 50 gepubliceerd. Zoals je ziet is dus maar een heel selectief aantal foto’s gepubliceerd.

Horizon recht zetten

Dit zie ik het vaakst mis gaan, foto’s met een scheve horizon. Het lijkt dan net of het water zo het beeld af stroomt. Het is soms ook wel lastig om tijdens het fotograferen ook hier op te letten en ook ik maak me er af en toe schuldig aan dat ik een foto neem met een scheve horizon.

Maar je zult zo’n foto dan ook niet ongewijzigd in mijn portfolio of op websites tegen komen (behalve nu dus om een punt te maken), er is geen excuus om een scheve horizon te tonen aan anderen.

Ondanks gebruik van statief in het heat of the moment toch een schuine horizon

Tijdens het fotograferen concentreer je je op een specifiek onderwerp en wordt vaak vergeten het hele beeld door te kijken. Deze fout komt ook relatief vaak voor als je de camera in portretstand houdt, je hoofd is dan gebogen waardoor het lastig te zien is of alles recht staat. In je enthousiasme vergeet je soms een aantal zaken te controleren.

De scheve horizon weer recht gezet

Gelukkig is dit een vrij eenvoudige aanpassing. Zo lang je maar niet belangrijke objecten dicht bij de randen hebt staan waardoor die afgesneden worden in het beeld.

De foto na bewerking, de horizon is recht gezet, de kleurtemperatuur is opgewarmd en algemeen contrast en verscherping toegevoegd

Soms kan het ook de bedoeling van de fotograaf zijn om een scheve horizon in beeld op te nemen. Als je dit doet is het van belang dat het echt goed duidelijk is dat de scheve horizon de bedoeling is. En ik moet er bij zeggen dat het zelden de compositie echt beter maakt.

Uitsnede wijzigen

Als je je foto’s bekijkt is het goed om te letten op elementen die afleiden van het onderwerp. Misschien is er een felgekleurde plastic zak in je beeld gekropen die je niet hebt opgemerkt of leidt een persoon in de achtergrond af van het onderwerp (mensen voelen zich aangetrokken tot een gezicht als ze het zien).

Maar het kan ook zijn dat de compositie krachtiger wordt door nog iets meer in te zoomen of de uitsnede te wijzigen van horizontaal naar verticaal. Dat is één van de voordelen van groter aantal megapixels op een camera, je hebt achteraf nog de mogelijkheid om de uitsnede te wijzigen zonder dat dit direct ten koste gaat van de kwaliteit.

Oorspronkelijk gekozen voor een verticale compositie, maar de lucht voegt verder weinig toe. Met een horizontale compositie krijgt het schip meer aandacht.

Composities worden sterker als deze eenvoudiger worden gemaakt. Een voor de hand liggende manier om dit te doen is in de nabewerking iets meer in te zoomen om ongeweste elementen buiten beeld te houden. Je hoeft bijvoorbeeld bij een portret niet iemands hoofd volledig in beeld op te nemen, maar kunt ook best een stuk van de bovenkant en zijkant afsnijden om meer aandacht aan de ogen en het gezicht zelf te besteden.

Natuurlijk probeer ik op locatie al zo goed mogelijk de juiste uitsnede te vinden. Dit doe ik door uitgebreid rond het onderwerp te lopen, verschillende posities uit te proberen en zo tot de beste compositie voor dat onderwerp en die locatie te komen. Maar dit lukt lang niet altijd of je krijgt achteraf andere inzichten:

De originele uitsnede, de mist speelt een minder grote rol in de compositie

De aangepaste uitsnede waarin de mist een grotere rol speelt en het belangrijkste element in de foto wordt

Stofjes verwijderen

Ongeacht of je alle voorzorgsmaatregelen in acht neemt en een antistoffunctie op je camera hebt, op een gegegeven moment verschijnen er toch kleine stofvlekjes op de sensor. Hoe dichter het diafragma, hoe meer je hiervan ziet. Je hebt dus een relatief grotere kans dat je stofjes ziet met landschapsfotografie (dicht diafragma, hoog f-getal) dan met portretfotografie (iets wijder diafragma, laag f-getal).

Als je eenmaal stofjes ziet op de foto dan kun je die lastig meer ‘ont-zien’, dus let hier goed op voordat je de foto publiceert of afdrukt.

Gelukkig is vrijwel elk fotobewerkingsprogramma ingericht op het verwijderen van deze stofjes. Meestal zijn ze goed zichtbaar in de lichte delen van de foto of delen van de foto waar er een egale kleur te zien is (vaak de luchten dus). Door in te zoomen op die elementen en voorzichtig te bekijken zie je snel de stofjes.

Het voordeel is dat je vaak gedurende een sessie de stofjes op dezelfde plaats tegen komt. Hoewel de exacte locatie en sterkte vaak nog wel wijzigt afhankelijk van de gekozen diafragma instelling en zoom van de lens.

Witbalans aanpassen

Het idee achter witbalans is dat je de kleuren in de foto corrigeert rekening houdend met het licht waarin de foto werd genomen. Niet alle typen licht leveren namelijk dezelfde typen kleurverdeling op in het lichtspectrum. Wij zien dat niet altijd, omdat onze hersenen de verschillende kleuren automatisch compenseren (we weten dat een vel papier wit is, dus we zien het ook als wit), maar een camera is hier veel gevoeliger voor.

Hierdoor kan het gebeuren dat ondanks dat wij wit TL licht zien dat de camera een blauwe waas op de foto tovert. Gloeilampen produceren vooral licht in het rode en gele deel van het spectrum en daarom krijg je gele/oranje foto’s als je binnen zonder flits fotografeert.

Met de witbalans stellen we in welke delen van de foto echt wit zijn en dus wat de neutrale kleur is. Of we kunnen de foto verder opwarmen of afkoelen om een andere sfeer aan de foto te geven.

De foto is warmer gemaakt om dichter bij het warme licht te komen dat ik zag, verder is het contrast iets verhoogd. Het klinkt simpel, maar ik heb de aanpassingen relatief vaak gewijzigd om tot een juiste balans te komen.

Het is lang niet altijd een enkele aanpassing die er voor zorgt dat alles in de foto bij elkaar komt. Voor bovenstaande foto heb ik een uitgebreide lijst van historie in Lightroom, met steeds aangepaste waarden voor de donkere en lichte delen om een juiste balans te vinden. Dit was ook niet een enkele sessie, maar na een paar uur heb ik het beeld opnieuw bekeken en ben ik weer aan de slag gegaan het nog te verbeteren.

Belichting

Een goed hulpmiddel voor het beoordelen van de belichting van de foto is het histogram. Deze heb je op je camera, maar ook in veel fotobewerkingsprogramma’s. Met behulp van de grafiek kunnen we beoordelen of een foto onder- of overbelicht is of juist neutraal (gebalanceerd) belicht.

Het histogram van onderstaande foto, rechts loopt het histogram niet het beeld uit, er zijn dus geen overbelichte delen, links valt er wel een deel buiten de grafiek, er zijn dus wat details in het zwart verdwenen, maar dit is ook de bedoeling in dit geval

Neigt de grafiek meer naar de linkerkant, dan is de foto donker, er zijn meer pixels in het donkere deel dan in het lichte deel te vinden. Neigt de grafiek juist naar rechts, dan hebben we een lichte foto, meer pixels van het beeld zijn in het lichte deel te vinden. Als de grafiek het beeld uit loopt, dan zijn onderdelen van de foto compleet wit of zwart en zijn er geen details meer zichtbaar.

Er bestaat trouwens geen goed of slecht histogram, de grafiek geeft alleen maar aan wat er is geregistreerd en het is aan de fotograaf om te beslissen of dit goed is of dat er ‘actie’ moet worden ondernomen.

In de foto zijn we op zoek naar een balans in de belichting. Er moet voldoende contrast zijn om het oog langs lichte en donkere elementen te leiden, de belangrijke details moeten goed zichtbaar zijn en bij voorkeur moeten er geen onderdelen van de foto overbelicht zijn waardoor er geen details meer zichtbaar zijn.

Donkere vlakken in een foto is niet fout, maar in dit geval wilde ik nog wat extra detail tonen in deze rots om de vormen van de rots te laten zien, ik heb de schaduwen daarvoor iets lichter gemaakt

Eindresultaat van de bewerking. De lichtere schaduw is vrij subtiel op deze grootte,
maar op een afdruk redelijk goed te zien

Als je in RAW formaat fotografeert hebt je wat ruimte om met de belichting te spelen, in JPG formaat loop je al snel tegen de beperkingen aan van de compressie die is toegepast om een kleiner bestand te krijgen en loop je risico op (extra) ruis als je bijvoorbeeld de schaduwen lichter probeert te maken.

Ruisreductie

Fotografeer je met hogere ISO waarden, dan loop je het risico dat er digitale ruis zichtbaar wordt op de foto. Dit zijn kleine foutjes in het beeld waar de camera heeft moeten gokken wat de kleur van die pixel moet worden. Ruis leidt er toe dat de foto er minder scherp uit ziet en kleuren minder worden weergegeven. Hoe groter de foto, hoe hinderlijker ruis is.

Op ISO 1600 is veel ruis zichtbaar

Gelukkig kun je in nabewerking eenvoudig ruis reduceren. In de meeste gevallen kun je met een schuifbalk kiezen hoe sterk de ruis wordt gereduceerd. Beperk dit tot het hoogste noodzakelijke, want ruis reduceren heeft ook tot gevolg dat de foto minder scherp wordt. Vaak pas ik dan ook ruisreductie en verscherping achter elkaar toe.

Kleuren

Kleur is een enorm belangrijk compositie element in je foto’s. Kleur kan een emotionele reactie van de kijker uitlokken en voegt een visuele impact toe aan de foto. Kleuren zijn diepgeworteld in de visuele cultuur.

Met kleur grijp je de aandacht van de kijker, felle kleuren doen het altijd goed. Het is niet voor niets dat foto’s van felgekleurde bloemen en zonsondergangen het altijd goed doen. Kleur is dan eigenlijk meer het onderwerp van de foto dan de objecten die je fotografeert.

Door het contrast en de kleurverzadiging te verhogen ontstaat een veel prettiger en interessanter beeld

Bij het bewerken van kleur (ook bij witbalans trouwens) is het van belang dat je werkt op een gecalibreerde monitor, zodat je er zeker van kunt zijn dat de kleuren die jij ziet ook zo op een afdruk terecht komen of op een andere (gecalibreerde) monitor zo worden gezien.

Als je zoals ik in RAW formaat fotografeert past de camera geen bewerking toe op de kleuren. De meeste camera’s zijn echter zo ingesteld dat de kleuren worden versterkt als er een JPG bestand wordt gemaakt. Verschillende cameramerken geven hier verschillende sterktes in en bepalen voor een groot deel het gevoel bij een cameramerk.

Ik houd van wat fellere kleuren en pas dan ook vaak een bewerking hiervan toe in de camera. In ga hier echter niet de kleuren afzonderlijk langs, maar gebruik de cameraprofiel optie van Lightroom. De bedoeling van deze optie is om de kleuren van een RAW foto weer meer in lijn te brengen met de bewerking die de camera zelf toepast als startpunt om de foto verder te bewerken.

In onderstaande foto heb ik links het Camera Landscape profiel toegepast, rechts zie je de kleuren zoals deze na import in Lightroom worden weergegeven:

De Landscape optie op Canon camera’s voegt meer kleurverzadiging toe en maakt de kleuren feller. In Lightroom kan ik die bewerkingsoptie ook op mijn RAW foto’s toepassen.

De software die je van je camerafabrikant bij je camera krijgt kan vaak deze profielen ook op je RAW foto’s toepassen zodat je een zelfde startpunt hebt in de bewerking als met een JPG foto.

Kleurverzadiging

De kleurverzadiging geeft aan hoeveel kleur er aanwezig is en hoe fel deze worden weergegeven. Een kleur met 0 verzadiging is zwart, wit of grijs zonder kleur. Een hoge kleurverzadiging heeft geen menging van puur zwart, puur wit of grijs. Tussen deze twee uitersten zitten de tinten of tonen van een kleur. Als je bijvoorbeeld wit toevoegt aan puur rood krijg je roze, een roodtint.

De zon scheen nog niet op het landschap waardoor de kleuren een beetje een blauwige aanblik kregen. Daarnaast is het gras eind april nog niet zo groen als later in het jaar. Door de kleurverzadiging iets op te voeren ontstaat een aangenamer beeld om naar te kijken

Huidtinten

Huidtinten zijn lastig voor veel camera’s om goed toe te passen. Het menselijk oog is hier ook erg gevoelig voor, aan de hand van de huidskleur van met name het gezicht kunnen we goed (onbewust) beoordelen hoe iemand zich voelt. Een kritiek punt om goed te krijgen in portretten dus.

Zwart-wit

In lang niet alle gevallen kun je de kleuren mooi krijgen of zijn de kleuren van doorslaggevend belang voor een foto. Soms nemen de vormen de overhand en wil je juist die benadrukken. In dat geval kun je de foto in zwart-wit veranderen. De foto zomaar naar zwart-wit omzetten levert vaak niet het beste resultaat op, door het contrast te verhogen en te wijzigen of de kleur rood, blauw of groen de donkerste kleur in de zwart-wit foto wordt krijg je een prettiger resultaat.

De vorm van de brug heeft in deze foto de overhand, door de foto zwart-wit te maken krijgt de brug een nog grotere rol in de foto

Contrast verhogen

Contrast zorgt er voor dat het onderscheid tussen de lijnen in de foto duidelijker worden, kleuren sterker worden en elementen in de foto duidelijker worden. Door contrast aan te passen ontstaat vaak een scherper resultaat en krijgen de elementen ook een meer driedimensionale aanblik. Door het contrast te verhogen worden vormen duidelijker en wordt het samenspel tussen licht en donker sterker, waardoor een foto interessanter wordt.

Foto’s die enigszins zijn overbelicht of een fletse aanblik hebben zien er vaak minder prettig uit. Zo is het soms lastiger de elementen te onderscheiden en lijkt de foto minder scherp.

Door het contrast te verhogen zijn de wolken beter zichtbaar, krijgen de heuvels een belangrijkere rol in de foto en is de foto duidelijker geworden

Fotobewerkingsprogramma’s bieden veel opties om het contrast te bewerken. In Lightroom zie ik de opties Contrast, Hooglichten/Schaduwen/Witte tinten/Zwarte tintent, Helderheid, Verzadiging en Curven die allemaal effect hebben op het contrast. Ook de verscherpingsopties leiden er toe dat het contrast toeneemt, hoewel op hele specifieke plekken waardoor de lijnen scherper lijken.

Verscherpen

De gereedschappen in fotobewerkingsprogramma’s vergroten de indruk van scherpte van een foto door het contrast aan de randen te verhogen. Deze gereedschappen verhogen niet de resolutie of de hoeveelheid fijne details die zichtbaar zijn.

Nu is aan de randen ook meestal waar je de scherpte wilt hebben. Door het contrast op de rand tussen het ene en andere element van de foto te vergroten komt er een groter onderscheid tussen de elementen en lijkt de scherpte toe te nemen. Zonder gebruik te maken van functies voor verscherping kun je ook de scherpte beïnvloeden door het contrast van de foto te verhogen of in het geval van Camera Raw de Helderheid aan te passen.

In Lightroom heb ik de Helderheid instelling gebruikt om kleine details extra naar voren te laten komen waardoor de scherpte lijkt toe te zijn genomen

De hoeveelheid verscherping is afhankelijk van hoe de foto wordt getoond. Voor een afdruk op een printer verscherp je de foto sterker dan voor weergave op een website. Daar komt bij dat veel websites bij het uploaden van de foto ook nog eigen verscherping toepassen. Als jouw foto dan al een optimale scherpte heeft wordt het beeld te scherp.

Verscherp opties in Lightroom/Camera Raw

Waar je bij verscherpen op moet letten is dat je geen lichte randjes rond de scherpe lijnen krijgt (‘halos’). Dit zie je nog wel eens als iemand iets te veel met het ‘unsharp mask’ van Photoshop heeft gespeeld of de sterkte van de verscherping te hoog heeft gezet. In Lightroom pas ik vaak beperkte verscherping toe en zorg ik er voor dat ik met het Masker alleen de lijnen verscherp en niet de rest van de foto (houd daarvoor de alt/option toets vast als je aan de schuifbalk sleept).

Bedenk ook dat de foto er optisch scherper uit ziet als deze wordt verkleind tot een kleiner formaat.

Conclusie

Ik hoop dat je een goed idee hebt gekregen van de selectie van bewerkingen die ik toepas op mijn foto’s voordat ik ze publiceer (zoals gezegd krijgt lang niet elke foto dezelfde aanpassingen). Ik heb naar voorbeelden gezocht die de verschillen duidelijk tonen, in de meeste gevallen zijn de bewerkingen heel subtiel, de grootste bewerking is vaak de uitsnede en de wijziging van witbalans en kleurprofiel (in Lightroom).

Bij het nabewerken van je foto’s is subtiel vaak beter dan radicaal. Een kleine wijziging in contrast kan de foto merkbaar verbeteren, maar toch geloofwaardig over komen. In de loop van de jaren merk ik dat mijn bewerkingen steeds subtieler zijn geworden en regelmatig keer ik terug naar een oude foto om deze terug te draaien in sterkte of opnieuw aan te pakken.

Denk niet dat professionele fotografen dit niet doen en altijd met een enkele druk op de knop hun schitterende resultaten direct uit de camera krijgen. Nabewerking van foto’s is tegenwoordig bijna net zo belangrijk als het nemen van de foto zelf, net zo’n onderdeel van de kunde van de fotograaf als het beheersen van de cameratechniek, onderwerp selectie, selectie van de foto’s en het beste halen uit het model. Veel succes (en plezier!)