Als je de afzonderlijke hoofdstukken over diafragma, sluitertijd en ISO hebt gelezen zul je je misschien hebben gerealiseerd dat deze drie instellingen direct met elkaar zijn verbonden. Bij gelijkblijvende belichting betekent de wijziging van het één de ene kant op, een correctie van het ander de andere kant op. Dit opent de mogelijkheid om verschillende creatieve keuzes te maken.
De uiteindelijke belichting op de foto van een scène, hoe donker of licht, wordt bepaald door een samenspel van het diafragma, de sluitertijd en de ISO lichtgevoeligheid. Denk aan een driehoek waarbij elk element een hoek inneemt en een gelijk effect heeft op de uiteindelijke belichting.
Het diafragma bepaalt hoeveel licht er op de sensor valt. Hoe groter het getal achter f/, hoe kleiner de diafragma opening en hoe minder licht de sensor kan bereiken. De sluitertijd bepaalt hoe lang het licht op de sensor valt. Hoe langer de sluitertijd, hoe groter de kans op bewegingsonscherpte door trillingen in camera en lens. De laatste component, de ISO lichtgevoeligheid, bepaalt hoeveel invloed het licht dat op de sensor valt heeft voor de uiteindelijke belichting. Hoe groter de ISO waarde, hoe groter de kans op nadelige ruis in de foto.
Een wijziging van één van de instellingen heeft direct gevolgen voor de weergave van de scène op de sensor. Elke wijziging betekent minder belichting, een halvering van de hoeveelheid licht die op de sensor valt, of meer belichting, een verdubbeling van de hoeveelheid licht dat op de sensor valt. Het verschil in de hoeveelheid licht die op de sensor valt naar aanleiding van een wijziging in deze instelling wordt uitgedrukt in ‘stops‘ of ‘exposure value (EV)’.
Het duidelijkst is dit te zien als je kijkt naar de lichtmeter op de camera, weergegeven als een balk met vijf streepjes. Bij de streepjes staan de waarden -2, -1, 0, +1 en +2. Elke stap naar links of naar rechts op deze balk wordt een ‘stop’ genoemd.
We hebben net gezien dat elke stop een verdubbeling of halvering van het licht dat op de sensor valt tot gevolg heeft. Dus van 0 naar -1 geeft een halvering van het licht dat op de sensor valt en omgekeerd van -1 naar 0 geeft een verdubbeling van het licht op de sensor. Van +2 naar +1 geeft weer een halvering van het licht op de sensor, van 0 naar +1 is weer een verdubbeling van het licht dat op de sensor valt.
Dit geldt voor de afzonderlijke wijzigingen in het diafragma (van f/4 naar f/2.8 is één stop meer licht, van f/4 naar f/5.6 is één stop minder licht), maar ook voor sluitertijd (van 1/125s naar 1/250s is één stop minder licht, van 1/250s naar 1/125s is één stop meer licht) en ISO (van ISO 100 naar ISO 200 is één stop meer licht, van ISO 800 naar 400 één stop minder licht).
De uiteindelijke belichting van de sensor wordt dus bepaald door de combinatie van het gekozen diafragma, de sluitertijd en de ISO waarde: de hoeveelheid licht, de duur van de belichting en de gevoeligheid voor het licht. Dit principe betekent dat bij een wijziging van één van deze drie instellingen, bij een gelijkblijvende belichting, één van de twee andere instellingen ook moeten worden gewijzigd om de belichting gelijk te houden.
Bijvoorbeeld
In een donkere kerk met een 50mm lens met de hand gehouden (een statief is vaak niet toegestaan) wil je minimaal een sluitertijd van 1/60s om onscherpte door beweging zo veel mogelijk uit te sluiten. De camera geeft in dit voorbeeld aan op de lichtmeter dat bij het gekozen diafragma van f/4 en de gekozen ISO waarde van 400 de belichting van de scène 1/30s is. Van 1/30s naar 1/60s vereist één stop meer licht om de sluitertijd korter te kunnen maken en de foto niet over te belichten. Aan de hand van de belichtingsdriehoek zijn er dan twee mogelijkheden. Je kunt het diafragma van f/4 naar f/2.8 aanpassen of de ISO waarde aanpassen van ISO 400 naar ISO 800.
Ander voorbeeld, bij een snelstromend riviertje in een landschap wil ik de sluitertijd zo lang maken dat de beweging van het water als een soort mist door het beeld gaat. Dan is een veel langere sluitertijd nodig, afhankelijk van de snelheid van de beweging van het water. De camera geeft aan dat de ideale belichting van de scène 1/125s is op diafragma f/4. Ik heb ook per ongeluk ISO 400 laten staan van een eerdere foto. Ik denk dat voor deze scène een sluitertijd van 1/2s nodig is.
Om daar te komen moet ik mijn sluitertijd naar 1/125s > 1/60s (1) > 1/30s (2) > 1/15s (3) > 1/8s (4) > 1/4s (5) > 1/2s (6) vertragen, wat betekent dat ik zes stops minder licht op de sensor moet laten vallen. Dit kan ik bereiken door in ieder geval de ISO waarde terug naar ISO 100 te schroeven, dit levert alvast 400 > 200 (1) > 100 (2) twee stops minder licht op. Dan heb ik er nog vier nodig. Dit betekent dat het diafragma van f/4 > f/5.6 (1) > f/8 (2) > f/11 (3) > f/16 (4) moet om het gekozen creatieve effect te bereiken onder deze omstandigheden.
Compenseren
Al deze voorbeelden zijn er op gebaseerd dat je de lichtmeter van de camera je laat voorschrijven wat de ideale belichting is in de gekozen scène, maar zoals gezegd staan er op de lichtmeter waarden als -2, -1, +1 en +2. Dit betekent dat je ook kunt afwijken van wat de camera voorstelt, je kunt spelen met de belichting, compenseren.
Ondanks dat camera lichtmeters heel erg veel verschillende omstandigheden goed kunnen herkennen en hierop een goed advies kunnen geven (ik heb wel eens gelezen dat in sommige camera’s 30.000 verschillende lichtmodellen zijn vastgelegd), heeft de camera het toch niet altijd correct.
De camera is altijd op zoek naar 18% grijs in een scène, de 18% grijswaarde komt overeen met een neutrale belichting. Dit heeft tot gevolg dat bij een scène die wordt gedomineerd door wit de camera de neiging heeft om onder te belichten zodat de witte delen meer naar 18% grijs gaan. Hetzelfde geldt bij scène met voornamelijk zwart, dan heeft de camera juist weer de neiging over te belichten om het zwart meer op grijs te laten lijken. Een uitgelezen moment voor een fotograaf om in te grijpen en bijvoorbeeld de sluitertijd of het diafragma zo aan te passen dat de scène wordt onderbelicht of juist overbelicht.
Ook kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om een stop onder te belichten om toch net wel de gewenste sluitertijd te kunnen halen. Zeker als je in RAW formaat fotografeert dan kun je verlies in de schaduwpartijen achteraf wel terug halen (hoewel er wel iets meer risico is op ruis). Veel fotografen kiezen er ook voor om standaard 1/3-2/3 onder te belichten zodat er minder risico is op verlies van detail in de lichte delen van de foto.
Aan de hand van de belichtingsdriehoek kun je bij een gekozen diafragma of sluitertijd beredenen wat je moet aanpassen om het gewenste effect te bereiken. Waarbij je moet bedenken dat ISO aanpassingen vaak als laatste worden gedaan omdat die, zeker op de minder professionele camera’s, sneller een nadelig effect op de foto hebben.
Elke verandering van één van de elementen moet een gevolg hebben voor één van de andere elementen, bij een gelijkblijvende belichting. Als je bewust op zoek bent naar een bepaald effect, dan kun je dit principe los laten en compenseren.
Hallo
ik heb vandaag nog alles geprobeerd en het lukt me niet
om binnen op AV een normale foto te maken
deze eos 1000 D is alleen voor buiten denk ik
sluiterstijd is altijd anders 1x was het 1/125 en dat was de beste
als het 1/6 of 1/8 is is het waardeloos
maar op AV kun je zelf niets instellen het zal wel aan mij liggen
maar ik denk dat ik hem voor een klein prijsje verkoop
Groetjes Arnold.
Dag Arnold,
Het zal hier zeer waarschijnlijk niet aan de camera liggen.
Er zijn met een spiegelreflex veel dingen die invloed kunnen hebben en waar je rekening mee moet houden.
Allereerst het ezelsbruggetje voor de sluitertijd. Die is sluitertijd=1/brandpuntsafstand.
Dus stel dat je een 50mm lens hebt, dan moet je sluitertijd 1/50 zijn of sneller om een scherpe foto te maken.
1/6 of 1/8 is dus echt te weinig als je nog niet gewend bent met een spiegelreflex te werken. Het kost erg veel ervaring en een stabiele hand om met zo’n sluitertijd een scherpe foto te maken.
Het verschil dat je krijgt zal erin zitten dat je het licht op een andere plek meet. Ik denk echter dat je dat nog iets te ver gaat.
Wat ik je kan aanraden is om je 1000D gewoon te houden. Binnen fotograferen is namelijk niet erg makkelijk en moet je oefenen. Leer buiten bij voldoende licht hoe het systeem werkt.
Als je nog niet de kennis hebt maar wel binnen wilt fotograferen, gebruik dan de AUTO stand. De flitser zal dan waarschijnlijk omhoog komen en voor een scherpe foto zoeken.
Fotograferen met een spiegelreflex vraagt wel even om wat meer verdieping in de techniek. Ik denk dat je nog niet genoeg kennis hebt om voldoende uit je camera te halen, blijven oefenen dus! ;)
Groetjes,
Erik
beste Erik je hebt helemaal gelijk het licht niet aan de camera
ik weet het goed ik heb al voor €80,- boeken gekocht en een
cursus gehad de hele zaterdag maar als je 61jaar bent
moet je hier niet meer aan beginnen . ze zeggen op school
als je hem op AV zet komt het allemaal goed maar
aan de suitertijd kun je niets doen dat doet hij autom.
harstigge bedankt Groetjes Arnold.
Hoi Arnold,
Boeken zijn leuk, maar zijn ook niet altijd de oplossing ;) Als je een boek een vraag stelt krijg je namelijk simpelweg geen antwoord.
Op de Av stand wordt inderdaad zelf de sluitertijd berekent. Maar dan moet je wel zelf het diafragma en de ISO-waarde instellen en ook nog op de juiste plek licht meten.
Als je namelijk licht meet op een lichte plek zal je een snellere sluitertijd krijgen.
Meet je met hetzelfde diafragma en ISO op een donkere plek, dan krijg je een langere sluitertijd en daar gaat het denk ik fout.
De Av stand betekent niet dat je niet meer hoeft te controleren ;) Je zult de sluitertijd nog steeds in de gaten moeten houden. Als die te laag is, moet je een van de andere twee variabelen aanpassen om toch een werkbare sluitertijd te krijgen.
Je zult dus constant alert moet blijven en mogelijk dus ook telkens de instellingen moeten veranderen ;)
Als 61 jarige hier gewoon lekker aan beginnen en de tijd nemen voor deze schitterende hobby ;)
Mogelijk dat je, mocht je nog meer vragen hebben, je die kan stellen op vragen.digitalefotografietips.nl, dat is de speciale ‘afdeling’ voor al je vragen ;)
Succes!
Erik
Hallo Kenneth,
Ik lees regelmatig je DigitaleFotografieTips. Ik vind het geweldig dat je elke keer weer kans ziet om actuele zaken op een duidelijke manier aan de orde te stellen.
Via deze “reactie” wil ik je daarmee complimenteren.
Ik wens je heel veel succes met de continuering van je DigitaleFotografieTips.
Met vriendelijke groet,
Gert van der Flier
Hoi,
Ik geef zelf les in fotografie vanuit een vrij oude methode geschreven voor het vmbo. De informatie dit artikel geeft is goed te begrijpen. Alleen wat veel. Ik zal de pagina samenvatten en als link toevoegen aan me eigen website.
Hallo Kenneth,
Dankjewel voor deze zeer duidelijke uitleg! Praktischer kan het niet hoor.
Met vriendelijke groet,
Michel
Dag Iedereen,
Wanneer het gaat over de gepaste instellingen voor een foto lees ik op deze (fantastisch leerrijke) website veel de volgende tekst
“De camera geeft aan dat de ideale belichting van de scène 1/125s is op diafragma f/4. ” en “…lichtmeter van de camera ”
Hoe gaan jullie dan te werk om een doordachte foto te nemen?
eerst de camera op AUTO zetten, kijken welk diafragma/ISO/sluitertijd hij voorstelt en dan in een programmeerbare modus je instellingen gaan kiezen?
m.a.w. “licht meten” hoe doe je dat best met je camera?
Hoi Pieter,
De auto stand gebruik ik nooit, ik kies voor diafragma- of sluitertijdvoorkeur afhankelijk van de situatie en het resultaat dat ik wil bereiken. Als ik een foto wil waarin beweging wordt bevroren of juist wordt getoond, dan kies ik zelf een sluitertijd en mag de camera het diafragma er bij zoeken. Of is de scherptediepte belangrijker, dan kies ik zelf het diafragma en mag de camera de sluitertijd er bij zoeken. Afhankelijk van de situatie (veel wit of veel zwart in beeld) kan ik er voor kiezen om de keuze van de camera te corrigeren door naar bijvoorbeeld -1 of +1 te gaan.
Wat de camera voorstelt hangt af van waar je het licht meet (meestal het middelste oplichtende vlakje in je zoeker), wil ik een betrouwbaar resultaat elke keer, dan kies ik de handmatige stand en stel de instellingen in die ik via diafragma- of sluitertijdvoorkeur heb gevonden en kan ik zelf kleine correcties aanbrengen. In een studio situatie zoek ik vaak wel handmatig de instellingen uit, omdat de camera (zonder TTL lichtmeting) geen rekening kan houden met het flitslicht dat alleen verschijnt als je de foto neemt. Dan is het een kwestie van de correctie instelling zoeken en dan blijft de instelling bij een gelijkblijvende instelling van de lichten verder gelijk.
Hi Kenneths en alle die hun ervaringen of vragen prijs geven.Ik leer veel ervan, meestal blijft het nog theoretisch. De 3-hoek uitleg begrijp ik zelf. Super! Mijn dank, Angela
Hallo ik ben gelukkig van mijn canon eos 1000D af
ik heb nu een nikon 1v1 lekker makkelijk op autom
ik heb met canon nog nooit zo’n mooie foto’s gemaakt
als met deze automaat Arnold
Hey, voor de les fotografie moeten we een 1 foto nemen in high key en 1 in low key. Zonder externe belichting. Ik vind daaromtrent niet veel informatie. Kun je wat tips geven aub?
Groet
JC
Wat weer een fijn artikel heb je weer geschreven, fijn dat er nog mensen zijn die op het gebied van fotografie zoveel moeite voordoen voor andere amateur fotografen en ook beroepsfotografen ik kan dit dan ook zeer warderen Kenneth Verburg.
Hallo ik heb een vraag,ik heb een Canon camera 400D, en nou is mijn vraag wat voor een lens zou ik hier voor kunnen gebruiken,waar ik voor een beetje in bijvoorbeeld in bijna alle gevallen wat aan heb.ik heb nu een 18-200mm 1:3.5-6.3 dc lens. heb ik hier voldoende aan?.
beste,
ik heb een Nikon D50.
ik ben nu een tijdje aan het oefenen in de stand M.
maar ik zit met een probleem als ik alles heb ingesteld zoals ik wil en ik neem een foto ZONDER flits, heb ik een zwarte foto, alleen als er een lamp in mijn ‘kader’ staat, is deze zichtbaar op m’n eindresultaat. Als ik dan mijn flits gebruik dan is alles oké, maar als ik paarden fotografeer is het verboden om de flits te gebruiken.
dus hoe komt dat en hoe kan ik dit oplossen.
groetjes Nathan.
Hallo Nathan,
Als je nu eens je instellingen erbij zet zoals jij ze hebt staan wanneer je een ‘zwarte’ foto krijgt zou er iemand gericht kunnen reageren, maar ik denk dat je een te korte sluitertijd in combinatie met een te klein diafragma en een te lage ISO-waarde hebt.
Groet
Hoi Nathan,
Ik ken dat probleem. Hier is hoe ik dat heb opgelost.
Ik laat de camera me eerst een voorstel doen.
Zet de camera eens op niet flitsen in Av (Diafragmavooekeuze), Tv (Tijdvoorkeuze) of stand P(aanpasbare instellingen), zo krijg je een voorstel voor de sluitertijd, diafragma en Iso-waarde bij het half indrukken van de ontspanknop..
Hiermee kan je bepalen wat je wilt doen in de stand M. Pas hierop de instellingen aan. Bedenk wel dat meer in- of uitzoomen of een andere richting op fotogaferen invloed heeft op de belichting en je dit moet aanpassen zoals hier in dit artikel zo mooi staat beschreven.
In jouw geval (het fotograferen van dieren) is een tijdvoorkeur aan te bevelen. Je kan het flitsen onderdrukken, is een optie voor, staat in de handleiding. (Soms is het alleen de flitser terug inklappen.) En de belichting door de camera laten regelen.
Let wel op dat wanneer je de ISO-waarde ook nog vastzet je camera alleen nog op het diafragma kan compenseren, en dat zal niet altijd lukken.
Thanks Kenneth,
Over deze driehoeksverhouding nooit gehoord, geeft veel meer inzicht .
Alle 3 de hoofdstukken gelezen over diafragma, sluitertijd en ISO.
Ze vallen pas écht in elkaar als je ook dit hoofdstukje hebt gelezen.
Ik heb nog vele hoofdstukken te lezen, maar ik weet nu al dat ik er veel aan zal hebben. Ook de vragen van anderen en jou antwoorden daarop verhelderen veel!
Ik wij je complementeren over je prachtige site, waarvan ik hoop dat-ie nog jaaaren in de lucht zal blijven. ik zal ‘m nog vaak als naslagwerk gebruiken!
Hallo allemaal,
Dit is een hele mooie en duidelijk uitleg. Veel weet je maar vaak kan je het ook anders oplossen! Dat geef je mooi aan met duidelijke voorbeelden.
Fijn dat deze tips zo worden verstrekt
Hallo,
Wat ik mis in deze site, hele goede site trouwens, is een onderwerp over flitser- gebruik.
Het kan zijn dat ik er overheen kijk maar heb nog niets daarover gevonden.
Op alle andere punten heb ik hier al veel dingen geleerd die ik niet echt wist, dus mijn complimenten voor deze fantastische website.