Prioriteitstanden, voor creatief gebruik

Tussen volautomatisch en volledig handmatig bedienen van de camera zit een wereld van mogelijkheden die het makkelijker maken voor de fotograaf om het gewenste resultaat te bereiken. Sluitertijd- en diafragmaprioriteit zijn één van de belangrijkste hulpmiddelen om goede foto’s af te leveren. Van de starter die een enkel element van het fotograferen per keer wil leren keren, tot de professionele fotograaf die in hectische omstandigheden betrouwbare resultaten wil bereiken.

Fotograferen is balanceren tussen sluitertijd, diafragma en ISO. Het zijn de drie waarden die bepalen wat de belichting van de uiteindelijke foto zal worden. Elke instelling op zichzelf biedt veel mogelijkheden om creatief toe te passen, de keuze voor de één heeft consequenties voor de ander. Met de M(anuele) stand op je camera regel je alles zelf, je hebt volledige controle over sluitertijd, diafragma en iso waarden. Maar je bent nog niet zo zeker over hoe alles samen gaat, het zijn een hoop dingen om mee rekening te houden, of je hebt niet alle tijd van de wereld om met de instellingen te spelen, je moet snel kunnen reageren en niet continu de sluitertijd, diafragma en iso hoeven aan te passen. Je wilt gewoon kunnen ‘knallen’.

Daarvoor hebben we de prioriteitstanden op de camera. De belangrijkste zijn sluitertijdprioriteit en diafragmaprioriteit, maar de meeste camera’s hebben ook een half-automatische stand P(rogramma) en auto scherptediepte (A-DEP). De P stand (AE -programma) vergeten we weer snel, deze stelt de sluitertijd en diafragmawaarden in op dezelfde manier als de volautomatische modus. Enige voordeel is dat je hier vaak wel RAW, iso, etc kunt instellen en kunt compenseren in de belichting, maar het is toch een modus die halverwege de volledige automatische modus en de andere modi in staat en niet echt creatieve controle geeft.

Sluitertijdprioriteit

Als je de sluitertijdprioriteit (Tv bij Canon of S bij Nikon) modus inschakelt komt het er op neer dat je een voorkeur instelt voor de sluitertijd. Bijvoorbeeld als je racewagens wilt fotograferen, dan kun je het beste een vaste sluitertijd van rond de 1/100-1/125s instellen. Hiermee kun je garanderen dat je sluitertijd snel genoeg is om de auto’s scherp vast te leggen, maar wel langzaam genoeg is dat je de wielen ziet bewegen.

Is je onderwerp in beweging en wil je die juist op zijn plek bevriezen, dan kan een nog snellere sluitertijd aan te raden zijn. Wil je de stroming van water in beeld brengen dan kan een lange sluitertijd van 1/20s juist weer noodzakelijk zijn. Afhankelijk van het effect dat je wilt bereiken maak je in deze stand je creatieve keuze. De camera zorgt er verder voor dat het juiste diafragma en eventueel ook de ISO waarde er bij wordt gezocht om deze sluitertijden ook mogelijk te maken.

Met de sluitertijdprioriteit stand laat je de camera dus het diafragma uitzoeken waarmee je die sluitertijd kunt halen. Deze stand zorgt er dus voor dat je je niet druk hoeft te maken over het verlengen van de sluitertijd als er net een wolk voor de zon trekt, je kunt je volledig concentreren op het goed meebewegen met de auto of het maken van een goede compositie. Is het nu erg donker en staat het diafragma maximaal open voor de lens, dan kun je wel onderbelichte resultaten krijgen. Door de ISO waarde handmatig iets op te schroeven kun je er voor zorgen dat je met een maximale diafragma opening toch goedbelichte resultaten krijgt.

Je bent qua belichting trouwens niet volledig aan de camera overgeleverd. In elk van deze prioriteitstanden kun je naar wensen onder- of overbelichten, met behulp van de belichtingscompensatie optie van de camera. Kijk in de handleiding hoe je dit voor jouw camera kunt doen.

Diafragmaprioriteit

De diafragmaprioriteit (Av bij Canon, A bij Nikon) stand werkt hetzelfde als de sluitertijdprioriteit, maar dan dus voor het diafragma. Dit is belangrijk als je een bepaalde (on)scherptediepte in je foto wilt krijgen, veelgebruikt bij portret- (onscherpe achtergrond) en landschapsfotografie (scherp van voor tot achter). Je stelt het diafragma in op een vaste waarde en de camera zoekt er zelf de beste sluitertijd bij. Je loopt hierbij wel wat meer risico op bewogen foto’s, want afhankelijk van de hoeveelheid licht kan de sluitertijd snel afnemen. Het is dus een goed idee om de sluitertijd wel in de gaten te houden.

Ik heb de diafragmaprioriteit stand bijvoorbeeld gebruikt voor foto’s van het Zomercarnaval in Rotterdam. Elke keer als de zon wegviel (doordat er een wolkje voor hing) moest ik de ISO waarde omhoog brengen van 100 naar 250 om toch een fatsoenlijke sluitertijd te krijgen op F5.6 (minimum van mijn 28-135mm lens volledig ingezoomd). Je moet altijd proberen, ik kan het niet vaak genoeg zeggen, om een minimale sluitertijd te houden van 1/mm van je lens. Ben je op 150mm ingezoomd, dan is een sluitertijd van 1/150s een veilige stand (vaak kun je nog een stapje lager). Minimaal 1/60s is nodig om hem in je handen vast te houden, bij langere sluitertijden is een statief nodig.

Houd er trouwens rekening mee dat je bij een zoomlens een verschil in diafragma waarden hebt afhankelijk van de zoomfactor. Mijn 28-135mm lens heeft tussen de 3.5-5.6 over het zoombereik, stel ik dus F4 in, dan zal de camera bij volledig inzoomen zelf naar F5.6 schuiven.

Auto scherptediepte

Deze optie is vooral handig als je bijvoorbeeld een groepsfoto wilt gaan maken, iedereen in de groep wordt dan scherp weergegeven. Deze instelling is bedoeld om de camera automatisch een ideale scherptediepte te laten kiezen met diafragma en sluitertijd. Dit beslist de camera aan de hand van het dichtstbijzijnde en meest verafgelegen object in het beeld. Als je de A-DEP (Auto Depth of Field) stand selecteert (zit op de meeste Canon EOS camera’s) en de sluiterknop half indrukt, dan zul je zien dat de camera een aantal autofocus scherpstelpunten activeert (de vierkantje blokjes in je beeld bij een spiegelreflexcamera). Dit zijn de punten waarvan de camera denkt dat daar de dichtstbijzijnde en meest verafgelegen objecten zijn. De camera zal dan een diafragma instelling voorstellen. Staan de objecten ver van elkaar af en ben je sterk ingezoomd, dan zal dit vaak een klein diafragma zijn (F22 of meer). Staan de objecten dicht bij elkaar en ben je minder ver ingezoomd dan kan de camera bijvoorbeeld F11 voorstellen.

De A-DEP modus vereist dat beide focus punten in hetzelfde beeld staan op het moment dat je de foto wilt gaan maken, dit werkt niet zo handig behalve bijvoorbeeld bij groepsportretten. Vaak moet je je camera dan schuin houden om een zo groot mogelijk oppervlak te krijgen en op een bepaalde manier mikken om beide punten in beeld te krijgen. Vervolgens kun je de instellingen dan in de M(anual) stand overnemen en dan een nieuwe compositie maken. Meestal kun je ook het diafragma 1 stop kleiner maken (een stapje naar een hoger F getal). De A-DEP functie opent het diafragma meestal iets meer dan nodig en met een F-stop er bij krijg je meer scherpte in de foto en waarschijnlijk meer de scherptediepte waar je naar op zoek was.

Middenweg

De besproken opties zijn de gulden middenweg tussen het volautomatische maken van foto’s in de automatische stand en het handmatig bepalen van de instellingen in de manuele stand. Zeker de moeite van het proberen waard op weg naar het volledig handmatig instellen van je camera instellingen of, als je daar helemaal niet naartoe wilt, een manier om creatieve keuzes te maken en je spiegelreflexcamera niet als veredelde ‘point and shoot’ camera te gebruiken.

Met welke instellingen komt de camera op de proppen in welke omstandigheden en welk effect heeft het om als je daar mee gaat spelen? De ideale manier om te leren. Het beste kun je met de Av stand beginnen, diafragma instellingen hebben al snel een dramatisch effect op hoe je foto er uit komt te zien. Verder bepalen de omstandigheden welke stand het meest geschikt is. Het is geen wedstrijd, handmatige instellingen gaan niet boven deze voorkeursstanden, het gaat om het uiteindelijke resultaat, niet om hoe dit resultaat werd bereikt.