Ontwikkel je fotografische visie

Fotografie boeken en websites concentreren zich vaak op de technische kant van het verhaal, maar daarmee gaan ze eigenlijk voorbij aan de belangrijkste component van een succesvolle fotograaf, het hebben van een visie, het moment zien. Een aansprekende foto hoeft niet technisch perfect te zijn, maar hij moet de kijker wel aanspreken en proberen langer dan een paar seconden vast te houden.

Hoe kun je er voor zorgen dat de kijker niet reageert op een foto met de tekst “wow, je hebt vast een hele goede camera”, maar eerder een emotionele reactie geeft, omdat de foto hem/haar heeft geraakt. Dat moet volgens mij het doel zijn van fotografie, iets vertellen met een foto en dat op zo’n manier doen dat de kijker wordt geraakt en een gevoel krijgt bij een persoon of een plaats. Hoe leg je de ziel vast van je onderwerp dat de kijker een bepaald idee over het karakter krijgt.

De foto vertelt een verhaal

Veel mensen grijpen dan toch terug op het materiaal. Als ik nu die en die lens heb dan kan ik vast dat en dat bereiken. Op dat moment staat je fotografie in dienst van de techniek, terwijl het volgens mij net andersom moet zijn. Het begint met een visie, een idee van wat je wilt bereiken en als het echt niet anders kan zou je kunnen overwegen er een nieuwe lens bij te zoeken waarmee je je visie beter kunt realiseren.

Belangrijk is dat je vastlegt wat jou aanspreekt, wat je raakt. Wat is de reden om een foto van dit onderwerp te nemen, wat spreekt je aan en waarom wil je dit delen. De foto is jouw interpretatie van wat je ziet. Waarom ziet de één niets in een onderwerp en de ander maakt er een voorpagina plaat van?

Visie?

Als je het fotograferen technisch onder de knie hebt en het zat bent om simpelweg vast te leggen wat je ziet door de sluiterknop in te drukken, zodat je met een foto achterblijft van wat je zag, dan ben je misschien klaar om je eigen visie te ontwikkelen. Het spreekwoord zegt “een foto zegt meer dan duizend woorden”. In het ideale geval moet je zonder tekst met je foto’s een verhaal vertellen, de elementen zo samenstellen dat het voor de kijker duidelijk is wat er aan de hand is of een bepaalde emotie opwekken.

Dit hoeft niet ingewikkeld te zijn, kijk bijvoorbeeld naar onderstaande foto’s van Keltfest in Dordrecht. Beide foto’s vertellen een verhaal over onderlinge relaties:

Visie is het verschil tussen het maken van een paspoort foto en een portretfoto. Beide foto’s zijn wellicht gemaakt met vergelijkbare apparatuur, maar ook verschillend in hoe ze er uit zien. De paspoortfoto laat zien hoe de persoon er uit ziet, zo letterlijk mogelijk zodat de douanebeambte goed kan controleren dat de juiste persoon het land in wordt gelaten. De andere foto laat de kennis die je hebt van de persoonlijkheid van de persoon en de tijd en energie die je er in hebt gestoken zo goed mogelijk zien, waardoor het karakter van die persoon beter naar voren komt.

De persoonlijke ervaringen van de fotograaf zijn omgezet om een betere foto te maken. En zo geldt het voor alle andere onderwerpen die je als fotograaf in beeld wilt brengen. Wat is de beste manier om dit onderwerp in beeld te brengen, wat voel ik er zelf bij en hoe kan ik dit overdragen op de kijkers van de foto. Visie is niet wat je ziet, maar hoe je het ziet. De fotograaf staat hierin centraal, de camera is een manier om de visie tot uiting te brengen. En niet andersom. Creativiteit speelt dus de boventoon. Fotografie verandert van objectief vastleggen naar subjectief interpreteren.

Keuzes

Wat zijn de ‘wapens’ in het arsenaal van een fotograaf om zijn/haar visie naar voren te brengen? Compositie is een enorm krachtig wapen. De compositie bepaalt waar het oog van de kijker naartoe gaat, het tonen of weglaten van elementen geeft de kijker een idee van het karakter van het onderwerp. Belangrijk is het dus om vooraf te bedenken wat het effect is dat je met de foto wilt bereiken.

Belangrijk is wat je laat zien binnen het kader, maar vergeet ook niet om na te denken over wat je juist niet laat zien. Goede fotografie is ook de kunst van het weglaten, met zo weinig mogelijk afleidende beeldelementen een verhaal proberen te vertellen. Probeer een foto terug te brengen tot de essentie. Hij zal duidelijker zijn voor de toeschouwer en aan kracht winnen.

Een ander standpunt, een detail van een hoog gebouw in een waterplas

Waak er wel voor dat je bij het weglaten van elementen een recht-toe-recht-aan foto neemt van het onderwerp. Probeer verschillende invalshoeken te vinden, letterlijk en figuurlijk, door een ander standpunt te kiezen, lager, hoger, loop om het onderwerp heen, probeer (al) je verschillende lenzen, inzoomen om intimiteit te creëren of aandacht te geven aan een mooi detail, uitzoomen om de omgeving een grotere rol in de foto te geven of weidsheid te benadrukken, een schuine horizon om een diagonale compositie te bereiken, via de spiegel van een auto of in een waterplas, etc.

Kortom probeer verschillende hoeken, zodat er uiteindelijk het beste beeld ontstaat van je onderwerp. Als je de kans hebt, misschien is het wel beter om op een ander moment terug te komen, bijvoorbeeld als de schemering inzet, om weer een volledig ander beeld van het onderwerp te geven.

Denk na over de elementen die je opneemt in de foto. Wat is de onderlinge relatie – is er bijvoorbeeld een tegenstelling te vinden tussen oud en nieuw, hard en zacht, groot en klein, etc. Of juist een letterlijke relatie tussen familieleden die dezelfde karaktertrek hebben, een verliefd paartje, etc.

Hoe meer ervaring je hebt, hoe makkelijker het wordt om de potentie van een scène te zien en jezelf in zo’n positie te manoeuvreren dat op het moment dat alles bij elkaar komt, dat je ook de mogelijkheid hebt om er een aparte en/of verhalende foto uit te slepen. Neem bijvoorbeeld het volgende moment waarbij ik ruim 20 minuten heb staan wachten, met de camera in de aanslag, totdat een haai door het licht zwom. Dat ook juist op dat moment een meisje naar de haai wijst is een mooie bonus en maakt het verhaal helemaal compleet:

Het beslissende moment

Wachten op het juiste moment is dus belangrijk bij het maken van aansprekende foto’s, je moet soms erg veel geduld hebben. De elementen zijn net zo ingekaderd als je had gewild, maar er ontbreekt nog iets. Welk element zou van een goede foto een betere foto kunnen maken, het verhaal helemaal afronden. Dat herkennen is deel van de visie.

De blauwe kano maakt het beeld compleet

Denk ook aan de belichting. Verschillende keren heb ik op de site al het mooie zachte licht tijdens zonsopkomst en zonsondergang vermeld, maar licht heeft nog veel meer effect op het gevoel dat iemand bij een foto krijgt. Door onder te belichten creëer je een bedreigende sfeer of onaangename sfeer, gecontrasteerd met iets moois of zachts (een teddybeer) kan dat een heel apart contrast opleveren. Door over te belichten krijg je meer licht in de foto, een aangenamer beeld waarbij de kijker een prettiger gevoel krijgt, etc.

Daarnaast heeft licht ook andere eigenschappen, zo kan het hard of zacht zijn. Hard licht laat de rauwe werkelijkheid zien, maar kan ook juist dingen verbloemen doordat die in de harde schaduw verdwijnen. Of een kleur aannemen door reflecties, kleuren hebben uit zichzelf al een emotioneel effect op de kijker, of door een apart gekozen witbalans. Foto’s die je ’s avonds neemt met een lange sluitertijd kun je door voor een zonnige witbalans te kiezen een sterke blauwe gloed meegeven.

Speel met de sluitertijd om beweging te laten zien of een creatief effect te bereiken. Zoals bijvoorbeeld bij bovenstaande foto, waarbij een lange sluitertijd en snel bewegend water een mistachtig effect opleveren. Of zoals onderstaande foto waarbij door het meebewegen met de pinguïn de achtergrond onscherp is geworden en snelheid nog eens wordt benadrukt. Trouwens gefotografeerd met een groothoeklens, om extra de kleuren van de omgeving te kunnen benadrukken en goed te kunnen werken in de beperkte ruimte.

Je visie hoef je niet alleen toe te passen tijdens het fotograferen, maar kan ook in de nabewerking zitten. Soms maak ik foto’s waarvan ik vooraf al weet wat ik in de nabewerking ga doen om het gewenste effect te bereiken. Zoals bijvoorbeeld onderstaande foto – genomen tijdens Dordt in Stoom 2008 – waarbij bewust een bijpassende oude sfeer is gecreëerd door onder andere de kleurverzadiging van de foto sterk terug te brengen en de witbalans aan te passen.

Het is verleidelijk om je foto onderwerpen ver weg te zoeken. Verre landen, andere culturen of aparte gebeurtenissen maken een foto vanzelf interessant zo wordt vaak gedacht. En dat is natuurlijk gedeeltelijk ook wel zo. Iets wat afwijkt van het dagelijkse bestaan trekt de aandacht, soms moeten we oppassen dat dat feit alleen de foto tot een goede foto lijkt te maken. We sluiten onszelf af voor wat er dagelijks om ons heen is.

Kleuren hebben een grote invloed op de impact van een foto, maar soms kunnen ze ook erg afleiden van het eigenlijke onderwerp of de foto erg saai maken als er weinig kleur is op sombere dagen. Een zwart-wit foto heeft dan misschien meer effect. Ik zorg er altijd voor dat ik de foto in de camera wel in kleur neem, in Lightroom kan ik hem vervolgens zwart-wit maken en kiezen welke kleur het meeste contrast nodig hebben. Vaak helpt het bij een zwart-wit foto wel als er grote contrastverschillen in de scène te vinden zijn.

Laat je niet afremmen door wat al eerder gedaan is, dan kun je net zo goed stoppen. Probeer net die ene invalshoek te vinden of net het juiste weer te treffen om toch je eigen draai aan een veel-gefotografeerd onderwerp te geven. Misschien dat een bepaald filter weer een heel ander effect geeft of een ander seizoen dan normaal.

The Old Man of Storr berg op de Isle of Skye in Schotland is al enorm vaak gefotografeerd,
maar ik ben hem nog niet vaak vanuit deze hoek tegengekomen.

Breek de regels

Als je net begint met fotograferen en ervaring moet opdoen, dan helpen de ‘regels’ om een begeleidende hand te bieden om relatief eenvoudig met goede beelden te komen. Er zijn tal van regels, van het maken van composities tot ezelsbruggetjes die je kunnen helpen snel het gewenste effect te bereiken.

Veel fotografen zullen echter vertellen dat de regels meer een soort richtlijnen zijn (dit doen me denken aan Captain Barbossa in Pirates of the Carribean). Perse de regels willen toepassen kan juist een extra remming zijn om niet tot het meest creatieve resultaat te komen.

Met kennis van de regels kun je ook een bewuste keuze maken een regel te laten vallen, waardoor de mogelijke impact van de foto nog groter wordt. Wees bereid om te falen (dat klinkt heftiger dan het is), concentreer meer op het creatieve deel van fotografie en minder op de wetenschap achter het fotograferen.

Het paard staat in weer en wind van het Schotse klimaat,
maar wel constant in de heerlijke geur van de nabijgelegen Whisky stokerij!

Bij portretfotografie wordt altijd afgeraden om met een groothoeklens iemand te fotograferen. De neus en het gezicht kunnen een veel bollere omvang krijgen dan hoe de persoon er in het echt uit ziet. Maar door de persoon zo veel mogelijk in het midden te plaatsen (foei!) en er niet helemaal bovenop te gaan staan kun je meer van de omgeving laten zien waardoor de omgeving extra hints kan geven over de leefomstandigheden of het karakter van die persoon. Breken met alle wetten, maar wel effectief.

Laat je remmingen gaan. Een tijdje geleden bedacht iemand dat het wel een goed idee was om de camera met een lange sluitertijd in de lucht te gooien (voor eigen risico!) en te kijken wat de resultaten waren. Het leverde aparte en onverwachte resultaten op die veel navolging kregen op internet. Of wat te denken van het selectief kleuren van een specifiek deel van de foto en de rest grijs te maken. Aparte resultaten die de impact van een foto kunnen vergroten, maar ook ‘gimmicky’ kunnen overkomen als ze te vaak worden gedaan.

Ik hoop dat dit artikel je een idee heeft gegeven van de verschillende keuzes die je kunt maken om foto’s te maken met zo veel mogelijk impact. Fotografie is vooral erg subjectief, wat de ene persoon aanspreekt kan de andere persoon juist weer helemaal niet boeien. Bij het ontwikkelen van je visie is er geen goed of fout, zelfs de schijnbaar objectieve constatering of iets ‘werkt’ of niet is puur subjectief. Wees niet bang te experimenteren, ga op zoek naar die spannende invalshoeken en momenten en probeer impactvolle foto’s te maken. De tijd van de kiekjes is voorbij.