Introductie opzetflitsers

Ik ontvang vaak het verzoek om ook eens iets over flitsers te vertellen. Flitsers worden vaak als ingewikkeld gezien, ze introduceren allemaal nieuwe terminologie en het effect van de flitser laat zich lastig voorspellen als je er niet veel mee hebt geoefend.

Het leren omgaan met een flitser moet net zo serieus worden aangepakt als het leren kennen van je camera als je er optimaal gebruik van wilt maken. De resultaten vallen anders tegen en veel mensen geven het daarom op. En dat is jammer, want een flitser biedt je veel van dezelfde mogelijkheden als natuurlijk licht, heel zwart-wit gezegd is het de zon in een doosje.

Grootste voorwaarde voor het fotograferen (= betekent ‘schrijven met licht’) is dat er licht is. Zonder licht geen foto. Helaas heb je het niet altijd voor het kiezen. Dan doel ik natuurlijk vooral op te weinig licht. In zulke gevallen is het gebruik van een flitser een hele reële optie / noodzaak. Maar ook voor nieuwe creatieve mogelijkheden.

Daarom dit eerste artikel met een introductie in de wondere wereld van opzetflitsers. In de loop van het jaar zal ik meer aandacht besteden aan de verschillende vormen van flitstechniek. Het artikel begint met een stevig stuk theorie, daarna bespreek ik de keuze voor de flitser en een aantal creatieve keuzes. In latere artikelen ga ik vooral op dit laatste diepgaander in.

Theorie

Een flitser is gebouwd om in een hele korte tijd zo veel licht te geven dat er genoeg licht valt op de sensor van de camera om een onbewogen foto te kunnen maken. De kleurtemperatuur van de flitser is gelijk aan neutraal daglicht, 5500 Kelvin. De duur van de flits is erg kort, tot 1/1000s, maar genoeg voor de camera om het licht te vangen. De camera praat met de flitser om te bepalen wanneer de flits moet volgen, het diafragma moet namelijk volledig geopend zijn om de flits te kunnen registreren.

Dit is belangrijk om te weten, elke camera heeft namelijk een maximale flitser synchronisatie snelheid (flash-sync speed), voor de goedkopere modellen is dit 1/90-1/100s, de duurdere modellen meestal tot 1/250s. Moderne camera’s zijn uitgerust met twee bewegende gordijnen (front and rear curtain) die verticaal over het beeld bewegen. Eerst volgt de eerste die het onderste deel vrijgeeft voor de sensor, daarna volgt de tweede die het bovenste deel vrijgeeft voor de sensor.

De snelheid waarmee deze gordijnen over het beeld schieten bepaalt dus hoeveel licht er op de sensor komt. Afhankelijk van de sluitertijd is er een moment waarop het hele beeld zichtbaar is. Dit is het moment waarop de flits moet komen. Bij hoge sluitertijden is dit moment er echter niet, de twee gordijnen belichten niet de helft van het beeld, maar een veel kleiner onderdeel. Met een enkele flits kan dan nooit het volledige beeld worden belicht, waardoor bij oudere camera’s een donker vlak in beeld komt. Nieuwere camera’s beperken de sluitertijd automatisch tot de flash-sync snelheid als een flitser is aangesloten, hierdoor loop je kans dat je beeld wordt overbelicht.

Eigenlijk gaat er niet één flits, maar twee hele snelle flitsen achter elkaar. Eentje meet het licht, geeft dit door aan de camera waarna de camera berekent hoeveel licht er nodig is en de tweede wordt gebruikt voor het daadwerkelijk belichten van de scène. Duurdere camera-flits combinaties hebben een optie voor wat high-speed sync wordt genoemd. In plaats van een enkele flits voor de belichting worden er meerdere flitsen afgevuurd waardoor op hogere snelheden toch een goed belicht beeld ontstaat.

Het bereik van het licht van de flits heeft een beperking. De regel is dat bij tweemaal de afstand het licht exponentieel afneemt. Maak je de afstand 2x langer, dan is het licht maar 1/4 (2 tot de macht 2) van de oorspronkelijke sterkte. Maak je de afstand 1/2 korter, dan is het licht 4x sterker. Hetzelfde geldt voor 3x langer = 1/9 (3 tot de macht 2) of bij een 3x kortere afstand, 9x sterker. Aangezien de ingebouwde flits tot maximaal 3 meter gaat en die van een externe flitser 15-20 meter zie je ook meteen waarom het weinig zin heeft bij concerten of sportevenementen te flitsen, je belicht alleen het achterhoofd van je buurman. Ook voor landschappen heeft een flitser alleen zin als je hoofdonderwerp zich relatief dicht bij de camera bevindt, bijvoorbeeld een boom of een bouwvallig schuurtje. Tot welke afstand een flitser kan belichten wordt uitgedrukt in het ‘guide number’, dit is één van de onderscheidende waarden om voor een specifiek flitser te kiezen.

Moderne flitsers beperken de flitsbaan van de flits afhankelijk van de lens en focale afstand die je gebruikt. Als je met een 200mm telelens aan het fotograferen bent heeft het geen enkele zin dat de flits in een brede baan van 20mm de scène belicht, alle kracht is benodigd om zo veel mogelijk van het gebied voor de lens te belichten. De meeste flitsers zijn daarom uitgerust met een compensatie die de mm van je lens volgen, meestal van 20 tot 100mm. Buiten de flitsbaan zul je lichtafval zien, die delen worden minder belicht en zullen daardoor mogelijk donkerder op de foto komen.

Omdat het flitslicht zo snel gaat heb je bij langere sluitertijden een probleem dat er niet genoeg licht op de sensor valt. In de camera kun je instellen (meestal via een ‘custom function’) dat je gebruik wilt maken van rear curtain sync. Dit betekent dat de flits niet direct na de front curtain volgt, maar net voordat de rear curtain in beeld komt. Dit geeft het effect dat ondanks dat de camera met het onderwerp meebeweegt je het onderwerp toch helemaal stil kunt zetten. Een voorbeeld is een onbewogen auto met een lange streep van het rode achterlicht er achteraan. Deze techniek vereist wel wat oefening, maar is erg spectaculair om toe te passen.

Ingebouwde flitser

Dit artikel gaat niet over flitsers in het algemeen, maar specifiek over opzetflitsers. Losse flitsers die je op je camera zet. Maar ik heb toch een flitser, hij zit recht bovenop mijn camera, waarom heb ik dan toch een andere flitser nodig? De ingebouwde flitser op de meeste camera’s is niet heel erg sterk, het effect is daardoor relatief beperkt. Onderwerpen verder dan 3 meter kunnen niet goed worden belicht.

Hij staat ook recht bovenop de camera, hierdoor is de kans op rode ogen bij portretfotografie erg groot. Dit kan worden tegengegaan door de flitser naar boven te richten of te draaien, maar dit is niet mogelijk met de ingebouwde flitser. Deze redenen dragen er ook aan bij dat de semi-pro en professionele cameramodellen over het algemeen vaak geen ingebouwde flitser hebben. Fotografen die van deze modellen gebruik maken hebben altijd een andere manier om aan genoeg licht te komen.

De studio van een fotograaf is over het algemeen tot de nok gevuld met lampen, achtergronden, reflectoren, diffusers, etc. alles om maar het licht te manipuleren. Maar op pad is dit voor veel fotografen en amateurs geen reële optie. Daarom maak je het best gebruik van een opzetflitser. Ze zijn gemakkelijk mee te nemen, flexibel in te zetten, kunnen flitsen onder een hoek dankzij de draaibare kop en zijn ook los van de camera te gebruiken.

Een flitser kiezen

Zo bij elkaar genoeg redenen om eens te kijken naar de mogelijkheden van een opzetflitser. Vrijwel elke camerafabrikant heeft eigen flitsers of de mogelijkheid deze aan te sluiten op een spiegelreflexcamera en er zijn ook zelfs compactcamera’s met een aansluitmogelijkheid voor een externe flitser.

Canon’s opzetflitsers heten Speedlite en hebben EX in de type aanduiding, die van Nikon heten Speedlights en hebben SB in de type aanduiding. Net zoals met camera’s zijn er verschillende modellen die verschillende mogelijkheden en doelgroepen hebben. Het goedkoopste model is voor de instapcamera’s en kost tussen de € 100-150. Het middelste model is rond de € 200 en het duurste model zit tegen de € 400 aan.

Dr grootste verschillen zitten in de kracht van de flitser (het bereik kan soms wel 15-20 meter bedragen) en de snelheid waarmee de flitser gereed is om de volgende foto te nemen. Duurdere flitsers kunnen meerdere flitsers aansturen en ook de stroombron van de flitser kan verschillen. Als je bijvoorbeeld de Canon 430 EX en 580 EX naast elkaar ziet dan zul je zien dat de 580 EX veel sneller oplaadt en dit ook nog eens nagenoeg stil doet. Het bereik is ook verder dan de 430 EX. Hier betaal je echter wel voor, het is het duurste model. Nagenoeg alle flitsers maken gebruik van (oplaadbare) AA batterijen, maar er zijn ook mogelijkheden een losse accu aan te sluiten waardoor je veel langer met je flitser kunt doen.

De keuze van de flitser heeft vooral te maken met je budget en het doel waarvoor je de flitser wilt gebruiken.

Through the lens (TTL)

De opzetflitser wordt over het algemeen geplaatst op de ‘hotshoe’ van de camera (hij kan ook los worden gebruikt met behulp van een ‘PC Sync’ kabel of draadloze zender). De hotshoe is gestandaardiseerd, maar volgens goed gebruik heeft elk cameramerk zijn eigen contactpunten en elektronica, waardoor andere flitsers dan de ‘eigen-merk’ flitsers er niet op passen. Daar moet je dus op letten als je op zoek gaat naar een flitser. Je krijgt echter wel wat terug voor deze beperking, camerafabrikanten bouwen allerlei handigheidjes in om je te helpen met je flitser.

Zowel Canon als Nikon hebben een eigen belichtingsprogramma die je helpt bij het correct belichten met de flitser. Bij Canon heet het systeem E-TTL, bij Nikon iTTL als onderdeel van het Creative Lighting System. TTL staat voor ’through the lens’, de camera geeft de meting door aan de flitser die vervolgens de correcte belichtingssterkte toepast. Een soort automaatstand voor de flitser dus. Het effect dat deze automaat stand geeft hangt wel af van het voorkeur programma (sluitertijdvoorkeur, diafragmavoorkeur, etc.) dat je gebruikt. Eén van de redenen waarom flitsers en alles wat ermee samenhangt als verwarrend worden ervaren.

Mocht je het niet eens zijn met de beslissing van dit systeem, dan kun je net zoals op je camera compenseren. In dit geval door de kracht van de flits bij te stellen met de + of – op de camera. Steeds meer camera’s bieden ook de mogelijk om de flitser via het menu in te stellen. Als je het er echt niet mee eens bent of volledige controle over het effect wilt hebben dan kun je de flitser volledig handmatig bedienen. Voornaamste keuze die je dan maakt is voor de kracht van de flits. Afhankelijk van de flitser gaat dit van full-power tot 1/128e van de kracht. Belangrijk wordt dan ook rekening te houden met de afstand tot het onderwerp, alle berekeningen moet je zelf doen.

Belichting in balans

Bij het gebruik van een flitser maak je een aantal keuzes, het effect dat de flitser geeft is afhankelijk van deze keuze. De kracht van de flits heeft een directe relatie met de sluitertijd van de camera. Hoe krachtiger de flits, hoe sneller er voldoende licht op de sensor valt en des te korter de sluitertijd wordt.

Licht beweegt over een afstand, hoe verder weg het licht is hoe langer het er over doet om de sensor te bereiken. Als je een hele snelle sluitertijd hebt zul je relatief veel flitslicht en relatief weinig omgevingslicht op de sensor vangen. Hierdoor kan het voorkomen dat de achtergrond van je onderwerp volledig zwart wordt als het onderwerp in sterk contrast is met de omgeving. Door een minder krachtige flits te kiezen wordt de sluitertijd van de camera vanzelf langer en valt er meer omgevingslicht op de sensor. Hierdoor zijn omgeving en flits meer in balans. Een hogere ISO gevoeligheid of een verder open diafragma kan het zwart worden van de achtergrond ook compenseren.

Indirect flitsen

Door de volle kracht van de flitser recht op je onderwerp te richten blaast de flits al het detail uit je onderwerp. Hierdoor krijgen gezichten een ongezonde aanblik, wit en met donkere (harde) schaduwen. Door de flitskop naar het plafond, een muur, een reflector of zelfs een wit t-shirt te richten bereikt het licht via een omweg je onderwerp. Hierdoor ziet het licht er natuurlijker uit en krijg je een aangenamer beeld. Een wit reflectie oppervlak is hiervoor ideaal, hierdoor krijg je een neutrale kleur. Wordt het licht door bijvoorbeeld een rode muur of een groen tafelkleed gereflecteerd, dan zul je dit terug zien in je onderwerp. Hiervan kun je wel goed gebruik maken met bijvoorbeeld een reflectiescherm, deze worden soms ook met een goudkleur uitgerust waardoor een warme gloed over het onderwerp valt.

Met behulp van een diffuser, een neutraal gekleurd stukje plastic kun je het licht verzachten, het wordt dan meer gespreid waardoor er een aangenamere belichting ontstaat. Heb je geen optie om op een ander object het licht te reflecteren, dan kan dit in ieder geval helpen. Er zijn verschillende leveranciers die ook hele ingewikkelde constructies hebben bedacht om het licht op een nog andere manier vorm te geven, waardoor weer andere effecten ontstaan. Bijvoorbeeld de Lightsphere van Gary Fong of de BeautyDish.

Losse flitser

Indirect flitsen wordt in extremis toegepast door de ‘strobisten’. Een populaire naam voor fotografen die werken met één of meerdere opzetflitsers (strobes) die in een hoek het onderwerp belichten. Revolutionair is dat met het simpele middelen een studio effect kan worden bereikt. Flitsers worden links of rechts van het onderwerp geplaatst, tegen de achtergrond aan of gericht op het haar (hairlight) eventueel voorzien van gekleurde filters om een specifieke kleur te krijgen.

Indirect flitsen kan worden gedaan door de flitser met een PC Sync kabel aan de camera aan te sluiten en deze vervolgens in een hoek van de camera te houden waardoor het licht van links of rechts komt in plaats van recht naar voren. De reikwijdte is echter beperkt en je loopt kans dat je er over struikelt.

Een andere optie is om de flitsers vanaf de camera aan te sturen door een zendertje. Elke flitser heeft een infrarood ontvanger. Eén flitser wordt als ‘master’ ingesteld, de andere flitsers als ‘slave’. De flitsers hoeven niet allemaal van hetzelfde type te zijn, zo lang ze maar van hetzelfde merk zijn. Zo kan de duurdere 580 EX II een hele batterij aan 430 EX flitsers aansturen. De kracht van de flitser kan worden gevarieerd, sommige flitsers hebben zelfs de mogelijkheid de andere flitsers in groepen in te delen en deze zo afzonderlijk te configureren. Voordeel van deze methode is dat de TTL functionaliteit van de fabrikant nog steeds wordt gebruikt. De master hoeft trouwens niet altijd een flitser te zijn, onder andere Canon en Nikon leveren ook een zender die direct op de hotshoe kan worden aangesloten zodat de master flitser ook als slave kan worden gebruikt. Scheelt weer de aankoop van een flitser.

Infrarood heeft echter het nadeel dat er een directe zichtlijn moet zijn met de aansturende flitser of camera en dat de afstand beperkt is. Hiervoor zijn de laatste jaren zender/ontvanger combinaties op de markt gekomen die via radiogolven de instructies doorsturen. Voorbeelden zijn de PocketWizards en de RadioPoppers. Dit zijn vrij dure oplossingen, recent zijn daarom de ‘eBay’ zenders populair geworden.

Radiopopper zender

Fabrikanten in Hongkong en Taiwan produceren voor een fractie van de prijs zendertjes die het toch wel heel redelijk doen. Meestal werken ze in 7/10 gevallen, voor de gemiddelde amateur ruim voldoende. Een voorbeeld is de Cactus V2s. Bestel je de zender/ontvanger combinatie direct in Azië, dan hoeft de combinatie niet meer dan € 20 te kosten, een fractie van de € 250-300 die normaal voor een zender/ontvanger wordt gerekend. Recent zijn populaire webwinkels de zenders ook gaan voeren, je betaalt iets meer (maar nog steeds veel minder dan de bij de professionele spullen) maar hebt ook meer zekerheid over levertijd en ondersteuning. Zolang een zender geen Nederlandse goedkeuring heeft mag je hem strikt gesproken trouwens niet gebruiken. Doe je dit toch, dan ben je fracties van seconden in overtreding ;)

Verboden

Flitsers zijn niet overal in te zetten. In musea, bij concerten en sportevenementen is het vaak verboden flitsers te gebruiken, omdat ze de beleving van andere mensen hinderen. Het nut is meestal ook beperkt, de fotograaf staat/zit te ver weg van de actie om echt baat van de flits te hebben. Er zit niets anders op dan de flitser uit te schakelen, je iso hoog in te stellen, het diafragma verder te openen, je adem in te houden en er het beste van te hopen.

Ik hoop dat deze introductie je al een goed idee heeft gegeven van de (on)mogelijkheden van opzetflitsers. Zoals gezegd, in een aankomend artikel meer aandacht voor specifieke flits toepassingen.