Kerken fotograferen

Vroeger werd ik tijdens vakanties met grote regelmaat een kerk ‘binnengesleurd’ om deze te bekijken. Dit kon mij toen niet zo bekoren, maar sinds ik veel fotografeer is dit wel anders. Kerken bieden vele fotografische mogelijkheden, van architectuur en kunst tot het spelen met lijnen en kleuren.

Kerken bieden inzicht in de geschiedenis van een gebied, belangrijke gebeurtenissen worden er in de vorm van beelden en herinneringsstenen uitgelicht, soms zie je een belangrijke ambacht weergegeven in de glas-in-lood ramen en de kunstschatten bieden een inzicht in de rijkdom van de gemeenschap die daar actief was.

Veel details in de kloostertuin van Gloucester Cathedral
– Canon EOS 5D, 20mm f/4, 1/50s ISO100 -1EV

Verschillende gebieden en verschillende eeuwen hanteren verschillende bouwstijlen, soms zelfs gecombineerd in eenzelfde kerk die op een later moment is uitgebreid, gedeeltelijk verwoest, etc. Zo kun je de hele geschiedenis van een gebied in een kerk ontdekken en dat maakt het een fascinerend onderwerp om te fotograferen als je van architectuur en bouwkunst houdt.

Donkere omgeving

Een kerk is vaak een donkere omgeving, zeker als deze uit de Middeleeuwen stamt. Dit betekent langzame sluitertijden en een grote kans op bewogen foto’s als je geen maatregelen neemt.

Mag je een statief gebruiken zorg er dan voor dat je een zo laag mogelijke ISO gebruikt (niet lager dan standaard, dus geen ‘Low’ instelling gebruiken die vaak meer ruis tot gevolg heeft) en een diafragma rond de f/8 en f/11 om voldoende scherptediepte in de foto te krijgen. Maak in het ideale geval gebruik van een afstandsbediening zodat je de sluiterknop niet hoeft aan te raken (kan ongewenste trillingen geven) of een sluitertijd vertraging van de camera. Zorg er voor dat je met je statief niet de weg blokkeert en let goed op waar je hem neer zet. Je kunt ook overwegen te fotograferen met een eenbenig statief, een monopod.

Let goed op de lichtval in de kerk, het licht van de ramen licht het orgel uit
– Canon EOS 5D, 85mm f/3.5, 1/50s ISO400

Mag je geen statief gebruiken, dan kun je nog steeds thuis komen met geweldige foto’s, als je rekening houdt met de sluitertijd en gebruik maakt van de mogelijkheden van je camera. Probeer een minimale sluitertijd aan te houden vergelijkbaar met de focale lengte van de lens. Schiet je op 100mm, houd dan 1/100s als minimale sluitertijd aan, schiet je op 50mm dan 1/50s, etc. Over het algemeen kunnen veel mensen tot 1/30s nog handmatig vasthouden, soms tot 1/15s oprekbaar. Het helpt als je lens of camera beeldstabilisatie heeft.

De eenvoudigste manier om de sluitertijd te versnellen is het diafragma verder te openen (een lager f-getal zoals f/4 of f/2.8) zodat er meer licht op de sensor kan vallen, maar vaak zal dit niet genoeg zijn om de camera vanuit de hand stabiel te houden. Of als juist een dichter diafragma (een hoger f-getal zoals f/8 of f/11) wenselijk is om een grotere scherptediepte te bereiken.

In dat geval kun je de ISO waarde verhogen zodat de sensor gevoeliger wordt voor het licht dat er wel op valt, vaak worden de kleuren daardoor ook nog iets feller, wat bij glas-in-lood ramen een mooi effect kan geven. Dit heeft echter wel als nadeel dat er meer ruis in de foto ontstaat die, als het te erg wordt, de fijnere details teniet kan doen.

Door de hoek aan te passen waarin je de ramen ziet kun je voorkomen dat je witte ramen vastlegt op de foto – Canon EOS 30D, 85mm f/4, 1/125s ISO640

Je kunt je camera ook op de kerkbankjes stabiliseren of tegen een pilaar aangedrukt houden. Vooral in kerken met een Gotische architectuur zijn er plekken om de camera stabiel te houden. Vergeet ook niet de grond te gebruiken, deze biedt een laag standpunt om de grootte van de kerk met een groothoeklens nog eens extra te benadrukken.

Een truc die ook vaak werkt is de sluiterknop langer ingedrukt houden zodat er meer foto’s achter elkaar worden geschoten. In een set van 3 tot 5 foto’s zit er dan vaak wel een scherpe foto tussen. Laat je anders leiden door het licht, zoek de plekken op waar het licht op valt en waar je dus een relatief snelle sluitertijd kunt halen.

De wintermaanden zijn een goed moment om een kerk te bezoeken en te fotograferen. Niet alleen is het dan minder druk in de kerken die populair zijn onder toeristen, maar het licht staat daar lager waardoor ook het plafond wordt belicht. Maar eigenlijk kun je altijd wel fotograferen in een kerk, observeer de lichtval in de verschillende delen, je kunt vaak wel een compositie vinden waar het licht mooi valt. In de zomer zijn ze trouwens ook een goede schuilplaats voor de middaghitte.

Contrastverschil

De kerk zelf is vrij donker, maar vaak komt er wel veel licht door de hoge ramen. Op het moment dat je zowel de binnenkant van de kerk als de ramen goed op de foto wilt zetten loop je tegen de beperking aan van het dynamische bereik van een camerasensor.

Deze kan minder lichttonen onderscheiden dan het menselijk oog, waardoor – afhankelijk waar je de belichting meet – de ramen alle details verliezen en wit worden of het interieur niet meer zichtbaar is in de donkere zwarte schaduwen.

Door meerdere foto’s te nemen met verschillende belichtingen zijn zowel de glas-in-lood ramen als alle details in het plafond van de kathedraal van Gloucester te zien
Canon EOS 5D, 24mm f/4, HDR foto

Een manier om dit tegen te gaan foto’s met verschillende belichtingen te nemen met behulp van de bracketing functie van de camera. Deze neemt automatisch een foto op -2, 0 of +2 of -1, 0 en +1 en deze kun je dan vervolgens in bijvoorbeeld Photoshop of Photomatix Pro samenvoegen zodat je zowel de details in de donkere gebieden als de details in de lichte gebieden kunt zien. Meer daarover in het artikel met een introductie in HDR fotografie.

Buiten

Fotograferen buiten de kerk gaat aanzienlijk makkelijker, als is het maar omdat er meer licht beschikbaar is. Als je te maken hebt met een grote kerk of kathedraal dan kan het interessant zijn om de zon gedurende de dag te volgen als deze de cirkel maakt van oost naar zuid naar west.

Een korte periode in het jaar wordt het kerkje in Gellicum (langs de Linge rivier) omcirkeld door bloesem – Canon EOS 5D, 45mm f/8, 1/250s ISO100

Een kathedraal zal er op verschillende momenten van de dag anders uit zien, de zon in een hoek kan de kleuren van de stenen muren goed doen uit komen. Voor de noordzijde van de kerk heb je iets meer bewolking nodig, anders heb je te maken met sterk tegenlicht.

De Sint-Jan Basiliek in Den Bosch voorzien van een kader met dank aan de kastanjes op het plein voor de kerk – Canon EOS 5D, 100mm f/6.3, 1/500s ISO100

Vergeet ook niet het landschap om de kerk, kerken staan vaak op een prominente plek. Het is vaak het hoogste gebouw in een dorp of een focuspunt waar naartoe is gebouwd. Hier kun je gebruik van maken in landschapfoto’s om extra interesse toe te voegen aan de foto. De grote deuren of de muur van de kerk kan dienen als achtergrond voor portretfoto’s.

Architectuur

Zoals gezegd, kerken bieden vaak mooie mogelijkheden voor architectuurfoto’s. Het langgerekte middelste deel (het middenschip) dat naar het altaar of spreekgestoelte leidt zorgt voor een mooi lijnenspel als je precies in het midden staat, met een groothoeklens kun je zowel de grond als het plafond vastleggen. Het is dan mooi als je ergens een ankerpunt hebt om het oog naartoe te trekken, bijvoorbeeld het orgel of altaar.

Als je op deze manier fotografeert met een groothoeklens, probeer dan de lens zo veel mogelijk recht te houden zodat de lijnen minder schuin lopen. Ik gebruik de focuspunten in de zoeker om de lijnen in het beeld tegenaan te leggen en zo te controleren of de lijnen echt recht zijn en de compositie symmetrisch is.

Door de lens recht te houden kun je de lijnen goed recht houden
– Canon EOS 5D, 24mm f/4, 1/6s ISO400 -2/3EV

Als je een compositie maakt waarbij je een hoog element van dichtbij fotografeert dan gaan de lijnen toch schuin lopen. Dit kun je voorkomen door gebruik te maken van een (duur) ‘pan & tilt’ objectief, maar je kunt ook gebruik maken van software om de lijnen rechter te zetten. Perspectief correctie is al langere tijd mogelijk met fotobewerkingsprogramma’s zoals Photoshop en Paint Shop Pro, maar binnenkort ook met Camera Raw en Lightroom. Of je kunt een andere gespecialiseerde tool gebruiken zoals het programma PTLens.

Vaak laat ik de lijnen echter staan zoals ze zijn. Het oog is ondertussen gewend aan naar elkaar toelopende verticale lijnen, soms kunnen ze zelfs het gevoel van diepte nog extra versterken.

Hier hinderen de schuine lijnen niet echt, het maakt de kathedraal van Gloucester nog indrukwekkender – Canon EOS 5D, 24mm f/4, ISO400, HDR foto

Vooral in kathedralen zijn de plafonds ware kunstwerken, het loont dus de moeite om omhoog te kijken en te proberen het lijnenspel vast te leggen. Hoe rechter je de camera naar boven richt, hoe symmetrischer het lijnenspel uit komt. Soms kom je als je naar boven kijkt ook verrassingen tegen, zoals dit Alziend Oog in de Sint-Jan Basiliek in Den Bosch.

Alziend Oog Sint-Jan Basiliek Den Bosch
– Canon EOS 5D, 135mm f/3.5, 1/200s ISO500

Maar vergeet ook niet naar beneden te kijken, door het schuin invallende licht kun je patronen op de vloer zien of de tekstuur van de vloer zelf vastleggen.

Het felle licht door de glas-in-lood ramen zorgt voor een abstract kleurenspel op de vloer
-Canon EOS 5D, 32mm f/4, 1/60s ISO400, -1/3EV

Kunst

Kerken zijn vaak rijk aan kunst, overblijfselen van schenkingen en investeringen over de eeuwen. Beelden, glas-in-lood ramen, gouden bekers en andere objecten vormen goede fotografische onderwerpen. De kerk is er vaak trots op en ze worden daarom vaak uitgelicht met een spot, hoewel men ze ook lang niet altijd zal tonen om diefstal tegen te gaan. Als je een wijd open diafragma kiest en de belichting instelt op het object zul je zien dat de achtergrond al vrij snel helemaal donker wordt.

Kunstvoorwerpen in de Sint-Jan Basiliek
– Canon EOS 5D, 135mm f/2, 1/100s ISO1000(!)

Glas-in-lood

De glas-in-lood ramen vormen vaak één van de hoogtepunten in een kerk, het zijn vaak kunstwerken van onschatbare waarde die door de eeuwen heen verschillende stijlen laten zien. Ook nu worden er nog glas-in-lood ramen gemaakt, zo is er in de Grote Kerk van Dordrecht een glas-in-lood raam voor de scheepvaart te zien en in het raadhuis van Sliedrecht een raam voor de baggerindustrie.

Eén van de glas-in-lood ramen van de Sint-Jan Basiliek in Den Bosch
– Canon EOS 5D, 135mm f/4, 1/125s ISO250

Verbeteringen in digitale camera’s hebben ertoe geleid dat het steeds makkelijker wordt glas-in-lood ramen vast te leggen. Als je het hele beeld vult met glas-in-lood, dan werkt het vaak het beste om gebruik te maken van spot of center-weighted lichtmeting. Probeer zo te belichten dat een middentoon kleur in het raam perfect belicht is, bijvoorbeeld op een geel of goud gedeelte of een lichtere rode of groene kleur.

Probeer als het even kan een bewolkte dag uit te kiezen waardoor de belichting gelijkmatig over het raam is verspreid. Op dagen met fel zonlicht wordt het raam niet overal gelijkmatig belicht, waardoor je lichtvlekken kunt krijgen (hoewel ik moet zeggen dat dit in onderstaande HDR foto in mijn optiek niet per se een nadeel is).

Het felle zonlicht maakt de lichte delen veel feller dan de donkerblauwe delen, het hindert niet, want in mijn optiek voegen de lichte delen een sprankeling aan de foto toe
– Canon EOS5D, 17mm f/4, ISO1000, HDR foto

Soms kunnen de patronen op het hele raam interessant zijn, maar soms kun je ook door in te zoomen de details beter tonen. Probeer een mooi element in het raam te vinden en zoom er helemaal op in.

Controleer nadat je de foto hebt gemaakt met behulp van het histogram of de belichting correct is en er geen elementen zijn in de foto die zijn overbelicht. Als je het niet zeker weet kun je een aantal verschillende belichtingen uitproberen en later op de computer bekijken.

Modern glas-in-lood in het raadhuis in Sliedrecht
– Canon EOS 5D, 85mm f/2.8, 1/8000s (oeps) ISO800

Combineer je het glas-in-lood met het interieur, dan wordt het lastiger voor de camera alle lichttonen vast te leggen, zeker op een erg zonnige dag of als het erg donker is in de kerk. Soms kun je door jezelf te verplaatsen een compositie maken met een minder groot contrastverschil of kun je door de belichting in te stellen op het donkere gedeelte en vervolgens onder te belichten nog details in de ramen terug halen.

Beperkingen

Ondanks dat een kerk een open gebouw is, is het vaak niet een openbaar gebouw en heb je de regels van de kerk te respecteren. Sommige kerken vragen een donatie als je wilt fotograferen, zoals de kathedraal van Gloucester in Engeland waarvan hier een aantal foto’s zijn te zien, en professionele fotografie is zonder vergunning vaak niet toegestaan.

Voor het fotograferen zelf betekent dit vaak geen flits (sowieso niet echt nuttig in hoge open ruimtes) en in veel gevallen ook geen statief, vervelender, want in een kerk is het vaak behoorlijk donker, zeker als de ramen hoog in het gebouw zitten, zoals bij een kathedraal.

De Grote Kerk in Dordrecht gezien door een groothoeklens
– Canon EOS 300D, 24mm f/4, 1/60s ISO400

Ik probeer ook de gebruikers van het gebouw goed in het oog te houden, er zijn mensen die niet naar de kerk komen om te fotograferen, maar om een moment van rust te vinden, iets te overpeinzen of een kaarsje aan te steken. Ik houd er rekening mee door niet te hard te praten en het piepje van het autofocus systeem van mijn camera is uitgeschakeld (sowieso één van de eerste dingen die ik uit zet bij een nieuwe camera).

Tijdens diensten is fotografie vaak ook niet toegestaan, maar er zijn vaak nog genoeg momenten buiten de dienst om de kerk te bekijken. Lang niet alle kerken zijn trouwens alle dagen open, sommige kun je alleen bekijken in het weekend. Als je een eind gaat reizen voor een kerk, vergeet dan niet te controleren of de kerk wel open is als je in de buurt bent.

Het blijft geweldig om te zien hoe ze honderden jaren geleden zulke grote gebouwen konden bouwen die er nu nog steeds staan, ondanks dat oorlogen en twisten soms hun sporen wel hebben achtergelaten. Schitterende monumenten die de moeite van het fotograferen meer dan waard zijn.