- Starten met een spiegelreflexcamera
- Diafragma, hoe werkt het
- De beste sluitertijd kiezen voor een foto
- Lichtgevoeligheid (ISO), een vergeten camera instelling
- De belichtingsdriehoek
- De beste camera instellingen
- Hoe werkt autofocus op je camera
- Hoe werkt camera witbalans
Naast de sluitertijd en het diafragma is er nog één element (dat vaak vergeten wordt) op je digitale camera die de belichting beïnvloedt, de foto maakt. Dit is de ISO waarde (in het ‘filmtijdperk’ ook wel bekend als de ASA waarde van een filmrolletje). Als we dan ’s avonds foto’s wilden gaan maken kochten we een ASA400 rolletje. ASA heet dus ISO in de digitale fotografie en geeft aan hoe snel de sensor reageert op het licht dat door de lens op de sensor valt.
Een lage waarde (50 of 100) geeft aan dat het relatief lang duurt om een foto te maken, een hoge waarde (400, 800, 1600) geeft aan dat het relatief kort duurt om een foto te maken. Maar hoe lang het echt duurt hangt af van de hoeveelheid aanwezig licht en het diafragma. Net zoals bij het wijzigen van de sluitertijd of diafragma kun je ook met ISO waarde een ‘stop’ winnen of verliezen. Elke stap naar rechts (100, 200, 400, 800, 1600, 3200) levert 1 stop extra licht op. Elke stap naar links kost een stop licht.
Op ISO 400 krijg je drie stops winst, waardoor scherpe foto’s maken in een donkere kerk wat makkelijker wordt
Dit betekent dat we met ISO kunnen gaan compenseren. Als je er bijvoorbeeld voor hebt gekozen om een foto te maken met F/8 (omdat dit de juiste scherptediepte oplevert) en je sluitertijd blijkt 1/30s met een 100mm Macro lens te zijn, dan loop je sterk de kans dat je foto er bewogen uit komt (ezelsbruggetje is: sluitertijd moet minimaal 1/mm lens zijn, dus 1/100 in dit geval). Door de ISO waarde van 100 naar 200 op te schroeven komen we nu op 1/60s uit, schroeven we hem verder op naar 400, dan komen we een stop verder op de gewenste 1/100s sluitertijd uit. Natuurlijk kun je ook het diafragma iets wijder maken om aan de gewenste sluitertijd te komen, maar dan verliezen we scherptediepte in de foto.
Spelen met de ISO waardes is ook ideaal als de omstandigheden niet geschikt zijn voor het gebruik van een flitser (bijvoorbeeld bij een bruiloft in een kerk)
Ruis
ISO is dus een ideale manier om bij minder licht toch de gewenste foto te maken. Zoals met alles heeft echter elk voordeel ook een nadeel. De lichtgevoeligheid van de sensor neemt toe, maar je loopt ook meer risico op ‘ruis’ in de foto, digitale foutjes. Afhankelijk van de kwaliteit van de sensor in de camera zie je ruis toenemen vanaf ongeveer ISO 400. Sommige camera’s zijn wat gevoeliger hiervoor dan anderen en het is in vergelijkende tests dan vaak ook een belangrijk punt. De ruisgevoeligheid bepaalt mede hoe lang je in de schemering of binnen zonder statief door kunt blijven fotograferen en toch acceptabele resultaten kunt krijgen.
Een voorbeeld van wat ruis doet zie je hieronder. De digitale ruis zie je vooral duidelijk in de wat donkere delen van de foto en aan de randen. Er zitten lichte pixels tussen de donkere pixels, waardoor het kleurverloop daar wat minder mooi wordt. Toch vind ik het resultaat heel acceptabel als je bedenkt dat dit ISO 1250 is. Vooral op dit kleinere formaat is er eigenlijk geen probleem. En het past ook wel bij het oude kanon.
Onderstaande foto is genomen met een 85mm lens, diafragma f/2 op 1/100s in een donkere museumruimte.
Mede mogelijk gemaakt door ISO 1250 in te stellen op mijn Canon EOS 30D.
Voor een aantal mensen is ruis zelfs helemaal geen nadeel. Het geeft de foto een effect mee dat wel wat weg heeft van afdrukken op film en dat kan onder bepaalde omstandigheden dus ook heel goed werken. Onderstaande foto bijvoorbeeld heeft door de beperkte ruis op ISO 500 en de zwart-wit bewerking een echte ‘film look’.
Onderstaande foto is op ‘slechts’ ISO 640 geschoten, maar doordat dit al een erg donkere ruimte was en door de bewerking is er erg veel ruis naar voren gekomen. Toch heeft dit ook wel wat, het lijkt wel een beetje op een houtskooltekening. Dus ondanks dat het vaak wordt gezien als nadeel kan het ook een voordeel zijn in de creatieve bewerking en kun je het dus ook creatief gaan inzetten.
Genomen op f/4 met een sluitertijd van 1/25s op ISO 640. Volgende keer
kan het diafragma wel twee stops wijder zodat de ISO wat minder kan worden
Er zijn camera’s die een speciaal ruisreductie programma hebben. Dan neemt de camera twee foto’s en past een ingewikkeld algoritme toe om zo min mogelijk ruis op te foto te geven. Een goedkopere optie (en beter doseerbaar) is het gebruik van een beeldbewerkingsprogramma. We zijn niet voor niets digitaal bezig. Er zijn veel verschillende applicaties die kunnen helpen bij het verminderen van de digitale ruis. De meeste beeldbewerkingsprogramma’s hebben hier wel ergens een optie voor. De een wat effectiever dan de andere natuurlijk, vaak bepaald door de prijs van het pakket.
Conclusie
Meestal zul je gewoon op ISO 100 (sommige camera’s hebben standaard 80 of zelfs 50) schieten. Eigenlijk kom ik bijna nooit hoger dan ISO 400-500, ik grijp dan toch al snel naar een statief. De foto’s in dit artikel zijn eigenlijk een beetje een uitzondering, het museum en de kerk waar we waren stelden (begrijpelijkerwijs) geen prijs op een statief.
Laat je ook niet gek maken door de extremen die een camera kan bereiken (1600! 3200!), er zijn maar erg weinig toepassingen waar je zulke extreme waarden nodig hebt en vaak kun je dat dan beter oplossen met een flitser of statief. Waarom toeleggen op de kwaliteit als je hiermee veel betere resultaten kunt bereiken. Maar het blijft enorm handig om zomaar voor niets 2 – 4 stops extra uit een camera te persen met een kleine aanpassing van de instellingen. Vroeger moest je daar toch minimaal je filmrolletje voor wisselen.
Heel duidelijk uitgelegd! Ben mezelf sinds kort een beetje aan het verdiepen in de kretologie van de digitale fotografie maar heb nog nergens zo’n duidelijk verhaal gelezen, bedankt hiervoor.
thanks voor de informatie, zeer gebruiksvriendelijk uitgelegd! TOP!
Goed en duidelijk, bedankt.
Heb mijn kennis weer eens opgehaald met deze duidelijke uitleg.
Dank je wel
Hi;
Ik heb een vraagje over de minimale sluitertijd.
Het ezelsbruggetje luid 1/mm.
Zelf heb ik pas een canon A720 IS gekocht.
Op de lens staat 6x IS, 5,8/34.8mm en 1 2.8/4.8
Hoe moet ik nu dit regeltje toepassen, is dit afhankelijk van hoeveel keer ik inzoom of moet ik 1-34.8 aanhouden als minimale sluitertijd=
Vr. groet Kees
dank voor de uitleg en complimenten voor alle info op de site. ik maakte vroeger vaak foto’s van muziekartiesten bij beschikbaar licht (theaterlicht). bijv op north sea jazz. dat was nog analoog; ik werkte toen met fuji 1600 asa kleurenfilms. dat gaf goede resultaten, de korrel stoorde niet zo.ik wil dit nu digitaal gaan oppakken.
vraag: wat raad je aan bij digitale fotografie wat asa instelling betreft voor dit doel. geeft 1600 of 3200 asa teveel ruis? is dan een goede sensor die je alleen bij SRL’s aantreft een vereiste? nog andere tips wellicht?
groet, Jules. haarlem
Ik ben zeer anthousiast met het vinden van deze site. Alle omshrijvingen en afbeeldingen geven veel duidelijkheid.
Dat geeft mij weer meer inspiratie te fotograferen en dingen uit te proberen. Bedankt!
groeten, Wim . Lelystad
Bedankt voor je uitleg. je hebt het heel duidelijk uitgelegt.
met deze uitleg ben ik heel wat weizer.
groetjes Maurizio
Hoi Kenneth,
sinds een week of 2 ben ik overgestapt naar een canon 450D. dankzij je ontzettend interessante site heb ik al heel veel geleerd over de basis van het fotograferen. ik heb nu een vraag over de instelling van de ISO waardes.
aangezien ik nog practisch volledig leek ben, fotografeer ik veel in stand P. ook ben ik wat aan het experimenteren met het diafragma. nu valt mij op dat mijn camera (met ISO waarde AUTO) heel vaak een hoge waarde gebruikt, terwijl ik in meerdere van je artikelen lees dat je bij voldoende licht juist lage ISO waardes moet gebruiken. weet jij waarom de camera dit doet en of het beter is deze waarde bij iedere foto handmatig in te stellen?
met vriendelijke groet, Coen
Hoi Coen, inderdaad, hoe lager de ISO waarde, hoe minder digitale ruis er in de foto te zien is. Voor een Canon camera is de standaardwaarde 100, voor een Nikon camera 200.
Ik vermoed dat de auto ISO functie aan staat in de P modus van de 450D (heb ik zelf nooit in handen gehad, dus ik weet niet zeker of je die in P uit kunt zetten), de 450D had de eerste toepassing ervan en kiest in de meeste gevallen ISO 400 en soms ook nog ISO 800. Het is een handige functie als de lichtomstandigheden langzaam afnemen en je uit de hand wilt blijven fotograferen, maar midden op de dag bij voldoende licht heeft het geen zin, zeker niet als daardoor bijvoorbeeld de sluitertijd 1/1000s wordt.
Probeer standaard op ISO 100 te fotograferen en deze alleen te wijzigen als je met het gekozen diafragma niet een voldoende snelle sluitertijd kunt halen om een scherp resultaat te krijgen (1/focale lengte van de lens, bijvoorbeeld 1/50s is minimaal nodig voor een 50mm lens, 1/100s als je op 100mm fotografeert met een 28-135mm lens, etc.).
Een goede stap kan zijn om naar de Av stand (diafragma voorkeur) of Tv (sluitertijd voorkeur) over te stappen, je maakt dan een keuze voor één van de instellingen van de belichtingsdriehoek en de camera zoekt dan zelf de andere instellingen er bij om een correcte belichting te krijgen. Zorg dan wel dat je bij de ISO instelling ISO 100 kiest en niet ISO AUTO.
Vraagje,
Ik ben een beginneling op foto gebied.
Hoe kan ik mijn Mets filtser goed afregelen op mijn canon d400.
Daar ik binnenkort veel binnen opnamens moet maken
werk met een canon 17-85 lens
Groetjes
R.Bekker
Heel erg bedankt voor je duidelijke uitleg! Ik begin net met fotograferen en vind het heel erg leuk. Maar ik moet alle grondbeginselen nog wel leren natuurlijk! Keibedankt!
Mvg. Jackie
Allereerst mijn dank voor deze zéér informatieve en prettig leesbare site. Ideaal als je zoals ik net je eerste digitale spiegelreflex gekocht hebt.
Eén kleine opmerking: ISO werd allang in de analoge fotografie gebruikt als vervanger van de term ASA, deze term hangt niet samen met digitale fotografie.
goede uitleg! heel duidelijk in jip en janneke taal verteld. ik ben weer eens stuk wijzer geworden en kan meer uit mijn canon 1000D halen. thanks!
Goed verhaal. De getallen zijn een beetje ouderwets. Ik maak regelmatig foto’s op iso waarde 6400 waarbij nauwelijks ruis te zien is. Dat geeft me de mogelijkheid om in moeilijke omstandigheden ook nog mooie foto’s te maken. De betere moderne camera kan met iso waardes tot 6400 behoorlijke ruisarme fotos maken.
Tja, dat is nogal relatief Gerben ;)
Mijn D5000 kan tot ISO800 zo goed als ruisvrij presteren. Daarna komt de ruis toch wel steeds zichtbaarder. Maar ISO6400 zegt vrijwel niets als je niet weet wat voor camera er gebruikt wordt ;) De D3 van Nikon is daarin een van de toppers en is op 6400 ruisvrij. Maar dat zegt niet dat elke camera dezelfde prestaties heeft. Ruisarm is daarbij ook nog een behoorlijk subjectief begrip ;)
Kortom, enkel met een vergelijking is te zeggen of een sensor op hoge ISO’s goed presteert.
Verder is dit artikel inderdaad wat verouderd maar het principe blijft hetzelfde. Hoe hoger je de ISO waarde gebruikt, des te groter de kans op ruis. De getallen die er dan bij staan maken niet zo heel veel uit ;)
Ben mezelf wat aan het verdiepen in de fotografie. Heb veel sites gelezen, afgedrukt, …
Maar dit is zeker weten de beste die ik gelezen heb! Alles netjes geordend, goed uitgelgd. Bedankt hiervoor!
Hoi,
Indien ik op een te hoge iso-waarde fotos heb getrokken, weet u een middel of programma dat de ruis kan verminderen?
Bedankt
Hoi Katrien, ik ben zelf een fan van Lightroom, versie 3 heeft erg goede ruisreductie gekregen en dezelfde functionaliteit is ook beschikbaar in Photoshop Elements met Camera Raw. Zo heeft elk fotobewerkingspakket vaak wel een ruisreductie functie. Op http://www.prophotoshow.net/2009/02/26/noise-reduction-shootout-straight-dope-comparisonreview/ staan meer alternatieven (helaas Engels en allemaal betaald), maar misschien hebben andere bezoekers van deze site ook nog tips.
Ik gebruik soms Iphoto (mac) om ruis te filteren. Ik ben daar wel heel terughoudend mee want foto’s worden wat vlakker en wolliger daardoor.
Hej,
Bedankt voor de info.
Ik volg nog niet precies 1/mm (over de gekozen iso e.d.).
Zou je dat even kunnen uitleggen?
Ik ben sinds kort aan het leren fotograferen (door veel te doen) en gebruik hiervoor een Sony Alpha 390.
Mooi cameraatje dat op auto functie pracht foto’s schiet, maar zodra ik overschakel op a/p/m/s dan schiet de kwaliteit de grond in.
Ik ben bang dat dat vooral door mijzelf kom.
Ik heb ook veel ruis bij iso 400, als ik in een presentatie lokaal zit.
Ik richt dan mijn camera op de gene die aan het presenteren is, en zorg daarbij dat er zoveel mogelijk licht vanaf de beamer in mijn lens valt.
Dat geeft wel wat betere foto’s, maar liever leer ik even hoe ik met de diafragma, 1/mm, iso e.d. om moet springen.
Zou je maar een kleine hand in willen geven?
Alvast bedankt!
Groetjes, John
Hoi John,
De 1/mm regel is van toepassing om een zo scherp mogelijk resultaat te krijgen. Als je op 70mm fotografeert heb je een minimale sluitertijd van 1/70s nodig, op 100mm een sluitertijd van 1/100s. Onder de 1/30s wordt het lastig om nog een voldoende scherp resultaat uit de hand te krijgen. Door de ISO waarde te verhogen wordt je camera lichtgevoeliger en kun je de sluitertijd versnellen zodat je wel aan de minimale sluitertijd kunt komen voor een scherp resultaat.
Het klinkt alsof het presentatielokaal behoorlijk donker is. In eerste instantie kun je dan het diafragma zo ver mogelijk openen (laag getal) om zo veel mogelijk licht te vangen. De tweede optie is inderdaad de ISO waarde te verhogen. Als je dan veel ruis krijgt (wat best kan als het echt donker is), dan zou je in de nabewerking kunnen proberen om ruisreductie toe te passen, de meeste softwareprogramma’s hebben hier een optie voor.
Ik heb pas een Canon EOS 550 D gekocht.
Maar ken er niks van. Leg me eens simpel uit hoe ik mooie lichte foto`s kan maken in een donkere ruimte.
Hallo Wilma, je doelt waarschijnlijk op scherpe foto’s in een donkere ruimte? Dit kun je doen door het diafragma wijd te openen (Av stand voor diafragmavoorkeur en dan kun je met het draaiwieltje het diafragma op een zo laag mogelijk getal zetten). De camera zoekt er dan zelf een sluitertijd bij, mogelijk gebruikt hij dan de flits. Je kunt daarnaast met de ISO knop de lichtgevoeligheid verhogen, kies bijvoorbeeld ISO 640 of 800, dit levert ook een snellere sluitertijd op.
Voor mijn verjaardag een echte 1e spiegelreflex gekregen,canon 600D,dus nu heel veel lezen en ben zeer blij met deze lessen.
Nu ga ik stoeien om met verschillende ISO waarden dezelfde foto te maken,maar helaas kan ik niet op de foto zien met welke waarde die genomen is wat ik jammer vind,houd dat in dat ik maar alle foto’s moet laten staan en thuis te bekijken ?
@Ingrid, als je wil weten wat de instellingen zijn van de gemaakte foto’s, druk je op het knopje om uw foto’s weer te geven, en dan een paar maal op het knopje info, na 2 x drukken zie je alle gegevens hoe de instellingen waren. alle op mijn canon 5DII, en dat zal niet veel verschillen met uw toestel.
Geweldig deze snelle reactie en ik ben er blij mee,ik heb het gezien.
Dank roysfoto.
Ik lees mij suf in de hele materie van Diafragma en verdere instellingen en moet zeggen dat deze site echt een verademing is voor een leek als ik,vrees alleen dat het lang duurt voor ik het onder de knie heb maar ga heel veel proberen.
Wijze lessen zijn echt nodig voor mij,dank
Gr Ingrid F
Wat een handige website en leerzame artikelen, bedankt!
Ik heb sinds kort een Canon 600d en ben voornamelijk nu eerst allerlei notities aan het maken zodat ik daarna kan gaan oefenen.
Nogmaals bedankt voor de heldere duidelijke uitleg.
Superfijne uitleg. Zojuist Panasonic Lumix TZ30 gekocht. Ben net begonnen met fotograferen en wilde een handzame camera.
Was aan het inlezen op diafragma en sluitertijden. Dit is het een duidelijk verhaal!
Ga gelijk de ISO-waarden naar beneden bijstellen… Staat nu op 3200.