- Starten met een spiegelreflexcamera
- Diafragma, hoe werkt het
- De beste sluitertijd kiezen voor een foto
- Lichtgevoeligheid (ISO), een vergeten camera instelling
- De belichtingsdriehoek
- De beste camera instellingen
- Hoe werkt autofocus op je camera
- Hoe werkt camera witbalans
Naast de sluitertijd en het diafragma is er nog één element (dat vaak vergeten wordt) op je digitale camera die de belichting beïnvloedt, de foto maakt. Dit is de ISO waarde (in het ‘filmtijdperk’ ook wel bekend als de ASA waarde van een filmrolletje). Als we dan ’s avonds foto’s wilden gaan maken kochten we een ASA400 rolletje. ASA heet dus ISO in de digitale fotografie en geeft aan hoe snel de sensor reageert op het licht dat door de lens op de sensor valt.
Een lage waarde (50 of 100) geeft aan dat het relatief lang duurt om een foto te maken, een hoge waarde (400, 800, 1600) geeft aan dat het relatief kort duurt om een foto te maken. Maar hoe lang het echt duurt hangt af van de hoeveelheid aanwezig licht en het diafragma. Net zoals bij het wijzigen van de sluitertijd of diafragma kun je ook met ISO waarde een ‘stop’ winnen of verliezen. Elke stap naar rechts (100, 200, 400, 800, 1600, 3200) levert 1 stop extra licht op. Elke stap naar links kost een stop licht.
Op ISO 400 krijg je drie stops winst, waardoor scherpe foto’s maken in een donkere kerk wat makkelijker wordt
Dit betekent dat we met ISO kunnen gaan compenseren. Als je er bijvoorbeeld voor hebt gekozen om een foto te maken met F/8 (omdat dit de juiste scherptediepte oplevert) en je sluitertijd blijkt 1/30s met een 100mm Macro lens te zijn, dan loop je sterk de kans dat je foto er bewogen uit komt (ezelsbruggetje is: sluitertijd moet minimaal 1/mm lens zijn, dus 1/100 in dit geval). Door de ISO waarde van 100 naar 200 op te schroeven komen we nu op 1/60s uit, schroeven we hem verder op naar 400, dan komen we een stop verder op de gewenste 1/100s sluitertijd uit. Natuurlijk kun je ook het diafragma iets wijder maken om aan de gewenste sluitertijd te komen, maar dan verliezen we scherptediepte in de foto.
Spelen met de ISO waardes is ook ideaal als de omstandigheden niet geschikt zijn voor het gebruik van een flitser (bijvoorbeeld bij een bruiloft in een kerk)
Ruis
ISO is dus een ideale manier om bij minder licht toch de gewenste foto te maken. Zoals met alles heeft echter elk voordeel ook een nadeel. De lichtgevoeligheid van de sensor neemt toe, maar je loopt ook meer risico op ‘ruis’ in de foto, digitale foutjes. Afhankelijk van de kwaliteit van de sensor in de camera zie je ruis toenemen vanaf ongeveer ISO 400. Sommige camera’s zijn wat gevoeliger hiervoor dan anderen en het is in vergelijkende tests dan vaak ook een belangrijk punt. De ruisgevoeligheid bepaalt mede hoe lang je in de schemering of binnen zonder statief door kunt blijven fotograferen en toch acceptabele resultaten kunt krijgen.
Een voorbeeld van wat ruis doet zie je hieronder. De digitale ruis zie je vooral duidelijk in de wat donkere delen van de foto en aan de randen. Er zitten lichte pixels tussen de donkere pixels, waardoor het kleurverloop daar wat minder mooi wordt. Toch vind ik het resultaat heel acceptabel als je bedenkt dat dit ISO 1250 is. Vooral op dit kleinere formaat is er eigenlijk geen probleem. En het past ook wel bij het oude kanon.
Onderstaande foto is genomen met een 85mm lens, diafragma f/2 op 1/100s in een donkere museumruimte.
Mede mogelijk gemaakt door ISO 1250 in te stellen op mijn Canon EOS 30D.
Voor een aantal mensen is ruis zelfs helemaal geen nadeel. Het geeft de foto een effect mee dat wel wat weg heeft van afdrukken op film en dat kan onder bepaalde omstandigheden dus ook heel goed werken. Onderstaande foto bijvoorbeeld heeft door de beperkte ruis op ISO 500 en de zwart-wit bewerking een echte ‘film look’.
Onderstaande foto is op ‘slechts’ ISO 640 geschoten, maar doordat dit al een erg donkere ruimte was en door de bewerking is er erg veel ruis naar voren gekomen. Toch heeft dit ook wel wat, het lijkt wel een beetje op een houtskooltekening. Dus ondanks dat het vaak wordt gezien als nadeel kan het ook een voordeel zijn in de creatieve bewerking en kun je het dus ook creatief gaan inzetten.
Genomen op f/4 met een sluitertijd van 1/25s op ISO 640. Volgende keer
kan het diafragma wel twee stops wijder zodat de ISO wat minder kan worden
Er zijn camera’s die een speciaal ruisreductie programma hebben. Dan neemt de camera twee foto’s en past een ingewikkeld algoritme toe om zo min mogelijk ruis op te foto te geven. Een goedkopere optie (en beter doseerbaar) is het gebruik van een beeldbewerkingsprogramma. We zijn niet voor niets digitaal bezig. Er zijn veel verschillende applicaties die kunnen helpen bij het verminderen van de digitale ruis. De meeste beeldbewerkingsprogramma’s hebben hier wel ergens een optie voor. De een wat effectiever dan de andere natuurlijk, vaak bepaald door de prijs van het pakket.
Conclusie
Meestal zul je gewoon op ISO 100 (sommige camera’s hebben standaard 80 of zelfs 50) schieten. Eigenlijk kom ik bijna nooit hoger dan ISO 400-500, ik grijp dan toch al snel naar een statief. De foto’s in dit artikel zijn eigenlijk een beetje een uitzondering, het museum en de kerk waar we waren stelden (begrijpelijkerwijs) geen prijs op een statief.
Laat je ook niet gek maken door de extremen die een camera kan bereiken (1600! 3200!), er zijn maar erg weinig toepassingen waar je zulke extreme waarden nodig hebt en vaak kun je dat dan beter oplossen met een flitser of statief. Waarom toeleggen op de kwaliteit als je hiermee veel betere resultaten kunt bereiken. Maar het blijft enorm handig om zomaar voor niets 2 – 4 stops extra uit een camera te persen met een kleine aanpassing van de instellingen. Vroeger moest je daar toch minimaal je filmrolletje voor wisselen.
kun je de iso niet beter op auto zetten, vind ie altijd een goede tijd en diafragma bij.
verder vind ik deze site SUPER, veel uitleg , niet te ingewikkeld en boeiend
Auto ISO is handig bij veel wisselingen tussen licht en donker (bijvoorbeeld als de zon steeds achter de wolken gaat of je veel van buiten naar binnen gaat), maar kan er ook toe leiden dat er meer ruis in de foto ontstaat dan je zou willen. De camera kiest vaak conservatief voor een hogere ISO waarde dan als je daar zelf de controle over zou hebben.
Dit is de meest duidelijke en volledige uitleg van fotografie die ik ooit heb gelezen. Ik heb al heel wat ervaring op fotogebied, maar hier haal ik toch nog nuttige tips uit. Bedankt!
Ik gebruik 1600 ISO wanneer ik bij een theater voorstelling ben en niet mag flitsen. Zo kan ik toch mooie foto’s krijgen zonder statief en gewoon vanuit de hand.
Maar moet er wel voor zorgen dat ik op de camera een paar stops terug zet.
Dmv. Lightroom filter ik de evt. ruis weg.
Met het fotograferen van vogels in mijn tuin schroef ik de iso op mijn 50D ook wel op tot 400 of 640 echter ik vind de ruis dan wel storend. Wanneer je hem weghaalt in Camera Raw gaat dat vooral bij de vogel ten koste van veel detail. Niet aan te bevelen dus. Nu las ik vandaag iets over een programma Magic Lantern wat je op je camera kunt installeren en waarmee je meer mogelijkheden zou hebben. Is dat bij u bekend?
fantastisch mooie- en informatieve site. Door de tekst en duidelijke uitleg, zonder technische onbegrijpelijke kreten, is nu elke amateur fotograaf in staat om optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden van zijn (spiegelreflex)camera.
hallo beste wat ik hier allemaal zie en lees is echt heel interssant hoor eigen lijk waarom ik lessen heb gaan volgen weet ik niet hoor weet nu veel meer hoor kun je deze boek ook kopen ????
De nieuwste generatie high end camera’s zoals de nikon D800 geven zelfs bij hoge iso waardes van 3200 bijna geen ruis meer. (dat heeft ongetwijfeld te maken met de gigantische resolutie die dat ding haalt.) Geeft je nog wat extra mogelijkheden en maakt dit artikel nog relevanter :)
@Dave
De D800 haalt deze hoge iso waarden, omdat het een full frame camera is. De sensor is groter en de pixels zouden meer licht kunnen opvangen ( weet niet echt of dit helemaal klopt), de hoge resolutie heeft namelijk een nadelig effect hier, hoe hoger ze is, hoe sneller de ruis opkomt. ( zie bv D4 vs D800 )
Maar uiteraard zijn die dure topcamera’s sowiso beter in zowat alles, tegenover een camera uit de lagere klasses ;)
Hoe bedoel je dat het te maken heeft met de hoge resolutie ?
Bedoel je de sensor of de megapixel ? Kun je dit toelichten ?
Ruis treedt veelal op in grote kleurvlakken, zoals een blauwe lucht of een groot schaduwvlak. Een klein sensor formaat is over het algemeen ook wat gevoeliger voor ruis. De hoeveelheid ruis neemt toe als er steeds meer pixels op een sensor worden gestopt. De pixels worden dan steeds kleiner en lopen het risico om signalen te lekken naar de naastgelegen pixels.
Natuurlijk is de toegepaste techniek in de camera ook van belang. Moderne camera’s kunnen op steeds hogere ISO waarden fotograferen zonder dat er noemenswaardige ruis optreedt.
De Fujifilm X Pro1 is bijvoorbeeld een camera met een crop sized sensor met 18MP en heeft indrukwekkende hoge ISO prestaties. Hij verslaat mijn oude Canon 5D2. En doet niet tot nauwelijks onder met mijn 5D3
Tevens kan men ruis verminderen door goed te belichten. Het zogenaamd ‘op rechts belichten’ ofwel ‘expose to the right’. Er zal vast en zeker hier op de site wel een artikel staan over het histogram. En met Google zijn aardig wat artikelen te vinden over rechts belichten.
Heel duidelijke uitleg van basis begrippen, ook deze ISO pagina!
Eens met Dave, voor mijn 6D van Canon durf ik best tot ISO 3200 te gaan zonder noemenswaardige ruis. Heel handig in concerten, en sommige interieurs.
ik heb een Canon camera 600 D met een objectief 70-300 USM IS
Ik fotografeer graag mijn honden voornamelijk buitenen die zijn nogal bewegelijk … ik heb de camera op de “sportstand “staan maar niet alles is even scherp als ik hem nu op de AV stand zet weet ik niet welke instelling ik moet gebruiken …HELP..
Het is erg lastig om aan te geven waar je probleem zit. Zonder foto(‘s) met volledige EXIF informatie. Ik vermoed dat het bij jou misgaat met de sluitertijden ? (bewegingsonscherpte)
Advies lees de artikelen over Diafragma, sluitertijd en ISO op je gemak door. En ga hier veel mee oefenen heel veel mee oefenen. Op het moment dat je dit onder de knie hebt ga je naar de volgende stap bijvoorbeeld bewegende onderwerpen fotograferen.
Hierover staan vast en zeker de nodige artikelen, maar kan je echt aanrader om goed de basis onder de knie te krijgen. Diafragma, sluitertijd en ISO ;-)
En wat dacht u van de Sony DSC-HX300 ,,,,daar spreekt men van ISO minimaal 80 en maximaal 12800 !!!!! Wat moet dat dan wel niet betekenen…zijn er lezers met ervaring met deze Sony ?
Dit zegt natuurlijk niks over hoe de camera presteert als je deze ISO settings toepast. Hier komen meer factoren om de hoek kijken.
Heb we ervaring met Sony, waarvan recentelijk wat uitgebreider praktijk test gedaan met de NEX 7. Die max heeft t/m 16000, maar toch in detail ging inleveren bij ISO 6400. Is de camera nu gelijk slecht nee. We verwachten steeds meer van onze camera’s ;-)
Zelf ken ik de camera niet, maar heb niet de verwachting dat de foto’s ruis vrij zijn bij ISO 12800 of boven de 3200/6400 ??
Hallo mensen,
Ik had een vraagje! Om te oefenen heb ik binnenkort een bruiloft die ik mag fotograferen ( natuurlijk nier als enige). Maar omdat ik meer met fotografie wil doen wil ik de mooiste foto’s kunnen schieten.
Nou is mijn vraag, hoe moet ik mijn camera instellen zodat ik mooie foto’s kan maken in een feestzaal met lampen die van kleur veranderen in de muren. ( ik heb de nikon d3200)
Alvast bedankt
Hallo,
Ik ben in het bezit van een Canon 7D camera met een lichtsterke 50 mm 1.2 lens. Bij het maken van foto ’s in een sporthal moet ik naar ISO 1600 om bij een diafragma van 1.2 tot 1.8 te kunnen fotograferen. De resultaten ben ik niet over te spreken omdat ze onvoldoende scherp zijn. Ik heb geschoten onder tijdvoorkeuze van 1/640 sec Mijn vraag is wat de oorzaak van de onscherpte kan zijn.
Hallo
Ik heb een Sony A77 als ik mijn Isowaarde op 640
zet heb ik veel ruis kan ik daar iets aandoen
heb al heel wat geexperimenteerd en de lens
is een tamron17/50 2.8 ik weet het niet meer
weet u misschien raad
Dank bijvoorbaat Theo
Beste Theo, ik ben zelf ook in het bezit van een A77. Ik gebruik Adobe Lightroom (LR) om foto’s in te laden en te bewerken. Met LR kun je heel goed de ruis onderdrukken.
Meestal maak ik gebruik van de ISO100-400 met uitstekend resultaat. Bij donker of schemer maak ik gebruik van ISO1600 en ook dat gaat prima zolang je niet te veel gaat croppen.
(Ik fotografeer wel in RAW).
Een lens heeft geen invloed op de ruis, wel op de scherpte en kleur.
Met vriendelijke groet,
Auke
Beste Theo en Auke,
Ik heb ook een A77, fotografeer in RAW en loop bij 640 ISO tegen extreem veel ruis aan die niet meer weg te filteren is in LR. Zelfs op 400 ISO is de ruis vaak al storend aanwezig…
Ook ik heb een Tamron lens – is het zeker dat de lens daarop geen invloed heeft?
Wellicht doe ik dan iets niet goed in LR qua ruisonderdrukking – kan iemand me een goede handleiding daarvoor aanbevelen?
Hartelijke groet,
Karen
Hallo,
Je hebt het toch over een vrij dure camera. Heb je al eens een toplens van Sony geprobeerd. Een lens is zeker zo belangrijk als de camera.
Graag zie ik de nieuwsbericht, op mijn mail tegemoet.
Vriendelijke groet Corry
Voor liefhebbers van smartphone fotgrafie is het raadzaam een camera app te downloaden waarin je de iso kunt aanpassen, je zult versteld staan wat je met je mobieltje kan.
Daarna kan je je prent opwaarderen overigens in Photshop.