Controle over je licht met modifiers

Als je met flitsers of studiolicht werkt bouw je je eigen scene met het licht. Met het licht zet je een sfeer neer. Het licht kan hard en gericht zijn of juist zacht en verspreid. Een goede belichting kan een foto maken of breken en met je eigen flitslicht die het omgevingslicht overstemd heb je volledige controle over de belichting, maar met behulp van modifiers, vervormers, kun je de kwaliteit van het licht beïnvloeden en precies daar plaatsen waar je het wilt hebben. In dit artikel een overzicht van de verschillende varianten.

Licht dat afkomstig is van een enkele lichtbron, zoals een enkele gloeilamp of flitser, valt direct op het onderwerp zonder gereflecteerd te worden van andere oppervlakken. Dit noemen we hard licht. Dit heeft niets te maken met de sterkte van de lichtbron (de flitser), maar meer met de overgangen van licht naar donker en de schaduwen. Hoe sneller de overgang tussen licht en donker en hoe zwarter de schaduwen, hoe groter het contrastverschil en hoe harder het licht.

Flits recht van voren, 580EXII op 1/2 kracht, 105mm zoom,
groot verschil tussen midden en randen, harde schaduwen

Hard licht is nuttig om vormen te accentueren en texturen in een foto te tonen, maar over het algemeen worden donkere ogen, een zwarte schaduw onder de neus en duidelijk zichtbare onvolkomendheden in het gezicht op de foto niet gewaardeerd door het model. Als fotografen zijn we vaak juist op zoek naar zacht licht dat met subtiele schaduwen lijnen accentueert en een minder hoog contrastverschil geeft.

Zacht licht dat het model omringd en lijnen accentueert, daar zijn we naar op zoek

Grootte van de lichtbron

Zoals je weet uit het introductie artikel over flitsen geldt de regel dat hoe kleiner het licht ten opzichte van het onderwerp, des te harder de schaduwen zullen worden. Een handzame en eenvoudig te vervoeren opzetflitser kun je heel dicht bij je model zetten (net buiten beeld), maar de lichtbron blijft toch relatief klein ten opzichte van het onderwerp waardoor de schaduwen donker blijven. Grote studiolichten zijn ook nog steeds relatief klein, hoewel ze een grotere lichtbron vormen dat opzetflitsers.

Daarom maken fotografen veelvuldig gebruik van hulpmiddelen om de lichtbron groter te maken ten opzichte van het onderwerp. Deze categorie hulpmiddelen wordt samengevat onder de noemer ‘light modifiers’, licht vervormers. Je gebruikt ze om het licht beter te controleren. Dit kan gaan van het verzachten of tegenhouden van het licht tot en met het richten of verspreiden van het licht.

Bedenk goed dat de grootte relatief is, een 3m grote paraplu op 10m afstand geeft harder licht dan een 1m paraplu op 1m afstand van het model. Een goede richtlijn is te bedenken welke lichtbron groter lijkt voor het model.

Alleen een flitser

We zijn dus op zoek naar een manier om de relatieve grootte van de lichtbron ten opzichte van het model te vergroten. Als je binnen fotografeert heb je vrijwel altijd een aantal handige hulpmiddelen tot je beschikking om het licht te verzachten. Muren, plafonds of witte kleding vormen bij uitstek goede materialen om een flitser op te richte en het licht van te reflecteren naar het onderwerp. Zo krijg je gratis een grotere lichtbron.

Als je binnen werkt is het vaak redelijk eenvoudig een witte muur of plafond te vinden. Let op met gekleurde muren e.d., het licht neemt een deel de kleur van de muur over waardoor je model ook deze kleur krijgt, wat natuurlijk een erg onnatuurlijk aanzicht geeft.

Mogelijk moet je de sterkte van de flitser iets opvoeren, maar dat maakt niet uit, want het licht zal toch zachter zijn doordat de lichtbron zo groot is geworden.

Nadeel is dat je lang niet altijd de beschikking hebt over deze hulpmiddelen en je hebt ook relatief weinig controle over waar het licht terecht komt. Je hebt bereikt dat het licht zachter is, maar het is lastiger accenten leggen en het licht echt te vormen.

Diffusers

Je kunt dan een diffuser gebruiken om de lichtbron te vergroten. Een diffuser komt in allerlei varianten. Je hebt kleine diffusers die je op je flitser kunt zetten of grotere diffusers die een eigen standaard vereisen en een hele grote lichtbron vormen. Dit hoeft lang niet altijd geld te kosten, met een wit laken voor een raam kun je ook prima een grote lichtbron met zacht licht maken.

In vrijwel alle gevallen richt je de flitser op een licht doorlatende stof of plastic die er voor zorgt dat het licht over een groter oppervlak wordt verspreid.

Een veelgehoord misverstand is dat de diffuser die je bij je flitser krijgt/koopt (een ‘dome’) en op de flitskop plaatst het licht zachter maakt. Dit is niet waar, de diffuser zorgt er voor dat het licht meer wordt gespreid, maar zo’n diffuser maakt de lichtbron zelf niet groter en het licht dus niet zachter. Doordat het licht meer wordt verspreid en weerkaatst door de diffuser komt er wel minder licht op je onderwerp, waaardoor het indirecte effect zou kunnen zijn dat je zachter licht krijgt, maar dit is niet een controleerbare situatie.

Diffuser dome op flitser, minder groot verschil tussen midden en randen,
maar schaduwen (zie plant) blijven hard

Een andere vorm van diffuser is vaak onderdeel van een 4/5/6-1 set van reflectors en diffusers. Om de diffuser zitten een aantal afritsbare reflecterende oppervlakken, meestal zilver, goud of wit gekleurd, die worden gebruikt om licht richting het model te sturen. Dit hulpmiddel laat minder licht door en kan in zonnige omstandigheden bijvoorbeeld worden gebruikt om schaduw te creëren op een plek waar je dit in natuurlijke omstandigheden niet kunt krijgen door de diffuser boven het onderwerp te houden.

Een 5-in-1 reflector set, de diffuser is het meest rechtse rondje, de goude, witten en zilveren omhulsels plaats je om de diffuser heen om een reflector te maken

Ook kun je het gebruiken om licht doorheen te schieten, hoewel een shoot-through paraplu daar meer gebruikelijk voor is, omdat je die eenvoudiger kunt bevestigen op een lichtstandaard.

Reflectors

Er zijn twee varianten. Je hebt reflectors die je aan de flitser bevestigt. Voornamelijk gebruikt met studiolicht om te voorkomen dat te veel licht naar de zijkanten valt. Ze komen in de vorm van een kom die je om het licht plaatst.

Maar vaak worden reflectors geassocieerd als een groot plat oppervlak, vaak voorzien van wit, zilver of goud reflecterend materiaal waarop je een flitser kunt richten. De reflector reflecteert het licht van de flitser naar het onderwerp. Hoe groter de reflector, hoe zachter het licht. Met een reflector kun je schaduwen opvullen met licht als je in tegenlicht fotografeert of het model indirect belichten door de flitser naar de reflector te richten en via de reflector op het model te laten vallen. Zo maak je een groter lichtoppervlak en krijg je zachter licht dan door de flitser direct richting model te richten.

Voordeel van reflectors is dat je het licht kunt richten, door iets naast je model te mikken kun je de hoeveelheid licht verder reguleren. Nadeel is dat je vaak een hand kwijt bent met het vasthouden van de reflector, tenzij je een assistent kunt regelen.

Lichtparaplu’s

Lichtparaplu’s zijn relatief goedkoop, komen in allerlei vormen en maten (van klein tot meters doorsnee) en zijn flexibel inzetbaar. Ze zijn daarom erg populair en over het algemeen één van de eerste hulpmiddelen die je kunt aanschaffen om flitslicht te verbeteren.

Je kunt een paraplu gebruiken om het licht doorheen te schieten (shoot-through) of het licht in te reflecteren (reflective) en in veel gevallen koop je een paraplu die beide kan.

Schieten door de paraplu, egaal licht en minder sterke schaduwen,
hoewel nog wel aanwezig door de afstand tot o.a. de plant

Als je het licht door de paraplu schiet (de paraplu staat met de buitenkant naar het model, de flitser is op je model gericht) neemt de kracht af doordat er minder licht door het semitransparante materiaal komt, maar het voornaamste effect is het vergroten van de lichtbron. Hoe groter de paraplu, hoe zachter het licht wordt.

Plaats de paraplu op 45 graden van de camera en het model
en je krijgt een mooie schaduw en zacht licht

Reflecterende paraplu’s zijn zwart van boven (zodat je er niet doorheen kunt schieten) en hebben meestal een zilver, goud of witte binnenkant. Waar je bij shoot-through de paraplu richting je model richt zet je hem bij reflecterend juist de andere kant op, de flits is dus van je model af gericht en het reflecterende materiaal in de paraplu zorgt er voor dat het licht weer richting model wordt gereflecteerd.

De paraplu bevestig je op een lichtstandaard, er zijn bevestigingen waar je de steel van de paraplu door een gat kunt steken en bovenop de flitser kunt plaatsen. Zo beweegt de paraplu mee in de richting waar je de flitser naartoe buigt.

Model Margarita van links belicht – Canon EOS 5D, 24mm, 1/200s op f8,
ISO 100, flitser door paraplu met -1 stop belichtingscompensatie

Een nadeel van paraplu’s is dat je minder controle hebt over licht dat buiten de paraplu ‘morst’, je kunt het licht minder goed richten. Ook zijn ze gevoelig voor windvlagen en de bouw is niet geweldig. Maar de prijs relatief lage prijs (niets is goedkoop in fotografie en helemaal niet de modifiers) maakt dat meer dan goed.

Softboxen

Ook hier zijn er weer twee varianten. Er zijn de rechthoekige softboxen die van voren breder en van achteren smaller zijn. Je plaatst je flitser achterin en het licht weerkaatst binnen de softbox voordat het door een wit doek gaat om er lichter uit te komen. Hoe groter de softbox, hoe zachter het licht. Je hebt kleine die prima op een lichtstatief passen tot gigantische die meerdere standaarden vereisen om ze te laten staan.

Westcott Apollo 28″ softbox

Een andere variant softboxen zijn die in de vorm van een achthoek die Octa’s worden genoemd, vaak een soort combinatie van paraplu en softbox. Octa’s zijn dieper dan een lichtparaplu zodat het licht meer tijd heeft in de octa te weerkaatsen en zachter te worden en daarnaast is er een wit verzachtend doek zoals in de traditionele softbox.

Een 28″ Westcott Apollo softbox, make-up artist, styliste en model Jennifer Elmzoon

Softboxen ondervangen het morsen van het licht, ze controleren de richting van het licht beter. Ook kun je ze combineren met andere modifiers om de lichtval verder af te schermen. Nadeel is dat ze zwaarder zijn en meer ruimte innemen (ook ingepakt), duurder zijn en langer nodig hebben om op te zetten. Tijdens het werken met een softbox zul je ook merken dat je minder eenvoudig instellingen op de flitser kunt wijzigen.

Ook is het met een softbox lastiger werken met flitsers die via infrarood met de camera communiceren. De camera moet de flitser kunnen zien om het flitssignaal door te sturen, dit werkt minder goed als de flitser is omhuld door een softbox. In dat geval kun je werken met een flitskabel of draadloze flitser die via radiosignalen werkt (zoals de Cactus triggers of Pocketwizards).

Je hoeft trouwens niet altijd een softbox te kopen, een groot bedlaken aan een gordijnrail met een flitser erachter vormt ook een grote lichtbron en geeft eenzelfde effect. Het is alleen minder flexibel als je buiten wilt gaan fotograferen en ziet er minder professioneel uit.

Beauty Dish

Zoals de naam al zegt een erg populair hulpmiddel in beauty fotografie. Erg bruikbaar als hoofdlicht voor mensen met een goede zachte huid of make-up.

Lumodi beauty dish

Deze reflector in de vorm van een kom wordt rond de flitser geplaatst en heeft een zilver, goud of witte binnenkant die er voor zorgt dat er heel gelijkmatig hard licht op je model komt en dat het licht sterk vermindert met de afstand, maar het licht omhult het onderwerp niet zo sterk als een octa of paraplu. Voor het fotograferen van vrouwen plaats je over het algemeen een diffuser (‘sok’) over de beauty dish om het licht nog verder te verzachten.

De vorm van de beauty dish is duidelijk zichtbaar in de reflectie in de ogen

Het licht is ronder dan je uit een softbox krijgt en geeft daarvoor een apart soort belichting die veel voor portretfotografie wordt gebruikt. Nadeel is wel dat de plastic beauty dish veel ruimte inneemt, je kunt hem niet zo eenvoudig inklappen als een paraplu of softbox.

Grids

Honl Grids

Een grid komt vaak in de vorm van een rechthoek of ‘cirkel gevuld met rietjes’. Metalen rondjes van gelijke grootte waar je flitser doorheen schiet zorgen er voor dat het licht zich niet spreidt en meer wordt gericht richting het model. De kwaliteit van het licht wordt bepaald door het aantal openingen, hoe kleiner de openingen hoe harder het licht, de grootte van de lichtstraal wordt bepaald door de dikte van het grid.

Een 1/8 Honl grid concentreert het licht, nog steeds 1/2 power en 105mm zoom op de flitser

Snoots

Een snoot heeft wel wat weg van een wc rol die je op je flitser plaatst.

Een Rogue Flashbender zo opgerold dat deze een snoot vormt over de flitser

Het doel is om het licht door een smalle zwarte koker heel gericht naar het onderwerp te sturen zodat een heel specifiek element, zoals bijvoorbeeld de achterkant van het haar, kan worden uitgelicht.

Een snoot concentreert het licht nog verder,
in dit geval was de snoot een opgerolde Rogue Flashbender Large

Flags

In plaats van dat ze licht naar je onderwerp sturen houden ze juist licht weg. Meestal gemaakt van zwart doek of papier, maar eigenlijk alles wat licht kan blokkeren is een flag. Ze worden gebruikt om te voorkomen dat het licht op plekken terecht komt waar je het niet wilt hebben en om te fel licht uit het beeld te houden.

Keuze maken

Ik heb de licht vervormers één voor één behandeld, maar in veel gevallen is het aan te raden verschillende hulpmiddelen te combineren om zo de foto te maken die je voor ogen hebt. Er is niet één magisch hulpmiddel dat werkt voor alle omstandigheden en foto’s. Verschillende hulpmiddelen geven verschillende effecten, door te leren welk hulpmiddel in welke omstandigheid werkt kun je aan de hand van de situatie snel inschatten wat het beste hulpmiddel gaat zijn.

Als je een modifier gaat kiezen let er dan op wat de invloed van de modifier is op het onderwerp en de achtergrond. Bekijk hoe de overgang van licht naar schaduw is, zie je een harde lijn of is het een geleidelijke overgang. Hoe zien de lichtjes in de ogen er uit, welke vorm hebben ze en hoe groot zijn ze. Verlies je veel aan licht als je de modifier gebruikt (waardoor je de flitser hoger moet instellen dan je gewend bent of tegen een limiet van een opzetflitser aanloopt). Hoe wijzigt het licht als je de modifier dichter of verder weg van je onderwerp zet, etc.

Een combinatie van een beauty dish van boven, een softbox links en een reflector van onderen

Op verschillende manieren je modifier inzetten geeft verschillende effecten. Wat is het effect als je het licht van iets hoger dan het model laat komen, wat is het effect van het licht dichtbij en veraf plaatsen, welk effect heeft de wijziging van een hoek, moet de paraplu helemaal uitgeklapt zijn of kan ik hem ook halverwege ingeklapt gebruiken, etc.

De eenvoudigste manier om te beginnen is door te experimenteren met een lichtparaplu of een softbox, eventueel in combinatie met een losse reflector. Je kunt je foto’s al heel veel verbeteren met een enkele opzetflitser en slechts één van de genoemde modifiers.

Belangrijk is te realiseren dat een opzetflitser een harde lichtbron is en dat verschillende hulpmiddelen kunt gebruiken om het licht om te vormen zodat er een aangename en je model flatterende belichting ontstaat.