Toepassingen van een tilt-shift lens

Als je wel eens hoge gebouwen van dichtbij hebt gefotografeerd ben je bekend met het effect dat rechte lijnen in je foto naar elkaar toe lopen en dat het lijkt alsof het gebouw achterover lijkt te vallen. De remedie is iets verder weg te gaan staan, een hogere plek op te zoeken of het perspectief te corrigeren in nabewerking.

Architectuurfotografen kennen echter ook een andere truc, waardoor je direct in de camera lijnen die recht moeten zijn ook echt recht kunt laten tonen; de tilt-shift (kantelen en verschuiven) lens.

Zuidas Amsterdam, 24mm (Canon TS-E24mm 3.5L II), 15s op f/11, ISO 100

Deze gespecialiseerde lens kan horizontaal, verticaal en in een hoek bewegen waardoor je het perspectief en de focus kunt beïnvloeden. Met name van toepassing in de architectuurfotografie, maar ook voor landschapsfotografen kan een tilt-shift lens nuttig zijn.

In dit artikel geef ik je een overzicht van de toepassingen van deze gespecialiseerde lens.

De tilt-shift lens

De tilt-shift lens dankt zijn naam aan de mogelijkheid het beeld te verschuiven (te ‘shiften’) of te kantelen (te ’tilten’). Dit kan met behulp van draaiknoppen op de lens waarmee je de lens 10-12mm omhoog of omlaag beweegt (het lijkt alsof je de sensor in de camera hoger of lager plaatst) of de lens in een maximale hoek van 6-8.5 graden te kantelen. Met behulp van weer andere draaiknoppen kun je ongewenste bewegingen blokkeren zodat de lens niet meer verschuift als hij in de juiste stand staat.

De tilt-shift lens bevat een aantal draaiknoppen en palletjes om delen van de lens te kunnen kantelen en verschuiven

Daarnaast beschikt de lens over palletjes waarmee je hem 90 graden kunt draaien en zo de omhoog/omlaag verschuif beweging kunt veranderen naar een links/rechts verschuif beweging. Ook handig als je de camera verticaal zet nadat je eerst een horizontale compositie hebt gemaakt.

De verschuiven functie gebruik je met name om het perspectief van gebouwen of kamers te corrigeren in architectuurfotografie. Het is praktisch een vereiste als je professioneel gebouwen wilt fotograferen, de architect verwacht dat lijnen die in het echt recht zijn ook op de foto recht zijn.

24mm (Canon TS-E24mm f/3.5L II), 30s op f/16, ISO 400

De kantelen functie pas je met name toe in landschapsfotografie om extra scherptediepte in het beeld te krijgen en is met name van toepassing als je ook elementen in de voorgrond plaatst op je foto’s.

Zonder kantelen is de TS-E24 één van de scherpste lenzen die ik ken – 24mm (Canon TS-E24mm f/3.5L II), 1.3s op f/16, ISO 100

Perspectief corrigeren

Zodra je de cameralens omhoog kantelt lopen de lijnen niet meer parallel aan elkaar, maar lopen ze naar elkaar toe. Dit heeft tot gevolg dat het gebouw achterover of schuin lijkt te hellen. Met behulp van een tilt-shift lens kun je de camera waterpas laten staan (waardoor de lijnen ook recht blijven) en door het beeld omhoog of omlaag te verschuiven het volledige gebouw weer in beeld krijgen (mits dit natuurlijk past binnen de kijkhoek van het objectief).

Het effect zie je goed geïllustreerd met onderstaande voorbeelden. Beide foto’s zijn genomen met de Canon TS-E 24mm f/3.5L II tilt-shift lens, op exact dezelfde positie, op een statief, met exact dezelfde belichting van 1/6s op f/11 en ISO 100. Het enige verschil is dat bij de onderste foto gebruik is gemaakt van de shift functie om het perspectief te corrigeren zodat de lijnen die recht zijn ook echt recht worden getoond (toegegeven, de camera staat niet helemaal recht op het gebouw).

Geen correctie toegepast

Gebruik gemaakt van de ‘shift’ functie om het perspectief te corrigeren

Ondanks dat je het perspectief eenvoudig kunt corrigeren ben je natuurlijk nog wel gebonden aan de brandpuntafstand, 24mm was hier te weinig om het hele gebouw in beeld te krijgen en de camera recht te houden:

Door het beeld te verschuiven worden lijnen een stuk rechter weergegeven, maar het hele gebouw past niet in beeld zonder iets verder naar achteren te gaan

24mm (Canon TS-E24mm f/3.5L II), 30s op f/16, ISO 400

Ook in landschappen kun je hier gebruik van maken, hoewel het dan meestal niet zozeer om het corrigeren van het perspectief gaat (tenzij er bijvoorbeeld ergens een gebouw in beeld staat), maar om het op een eenvoudige manier wijzigen van de compositie omhoog of omlaag. Zo kun je bijvoorbeeld extra laag komen als je statief al zo laag mogelijk staat of nog net iets hoger als je statief maximaal is verhoogd.

Meer scherptediepte

Ook kan een tilt-shift lens helpen bij landschapsfotografie door het vergroten van de scherptediepte. Afhankelijk van het diafragma, de brandpuntafstand en het focuspunt is er een gedeelte voor en na het focuspunt (in de diepte) scherp. Als je een element in de voorgrond plaatst en je wilt de achtergrond ook scherp hebben dan ontkom je er niet aan om het diafragma te verkleinen (grotere f-waarde), maar dit heeft als negatief effect dat de lens (door diffractie) mogelijk iets minder scherp wordt.

Normaal gesproken loopt de scherptediepte evenwijdig aan de sensor, maar je voorgrond en achtergrond bevinden zich vaak in een diagonale lijn (anders blokkeert de voorgrond de achtergrond) waardoor er scherptediepte verloren gaat (die boort zich min of meer in de grond). Door gebruik te maken van de tilt functie van de lens en deze dus te kantelen kun je het scherptedieptevlak weer meer in lijn brengen met je onderwerpen, waardoor je meer van de voor- en achtergrond scherp in beeld kunt krijgen zonder het diafragma te vergroten.

Foto genomen schuin van boven, links de lens in de normale stand, rechts de lens 8 graden omlaag gericht

Zoals je ziet heeft het kantelen gevolgen voor de scherpte boven en onder de namen van de Whisky merken, maar is er meer scherpte van die namen zelf. We hebben dus het scherptedieptevlak meer gericht, waardoor er meer scherptediepte is van voor naar achteren.

Het kantelen, kaderen en scherpstellen werkt in relatie met elkaar, het beeld kantelen heeft dus tot gevolg dat je ook de scherpte en het kader moet controleren, zoals je in bovenstaande foto kunt zien. In kleine stapjes bijstellen en verfijnen werkt vaak het beste, waarbij het scherp krijgen van de voorgrond het belangrijkst is.

De Canon TS-E24mm in het landschap van Kinderdijk, met 2 stops ND Grad filter en polarisatiefilter – 24mm (Canon TS-E24mm f/3.5L II), 4s op f/11, ISO 100

Het effect is trouwens niet beperkt in de diepte, je kunt het kantelen bijvoorbeeld ook gebruiken als je schuin voor een muur staat en je wilt meer van de muur scherp in beeld krijgen.

De huidige tilt-shift lenzen zijn beperkt in hoever ze kunnen kantelen, tussen de 6 en 8.5 graden. Dit is minder dan met een technische camera kan, hoewel je vaak door de camera zelf te kantelen en het beeld te verschuiven (dus gebruikmakend van zowel kantelen als verschuiven) nog net een iets grotere hoek kunt bereiken.

Het blijft, zoals met bijna alles in fotografie, nog steeds een zoektocht naar een compromis, maar de tilt-shift lens geeft je de mogelijkheid aanpassingen te doen die net het verschil kunnen betekenen in de zoektocht naar optimale scherptediepte.

Panoramafoto’s

Een andere toepassingsmogelijkheid is het nemen van verschillende foto’s om deze later samen te voegen tot een panorama. Doordat je de lens zowel naar boven en naar beneden en van links naar rechts kunt bewegen kun je een foto nemen op elk uiterste en deze later samenvoegen in je favoriete fotobewerkingsprogramma. Een voorbeeld daarvan zie je hieronder:

Twee foto’s genomen op de uitersten van de tilt-shift lens, met exact dezelfde instellingen

De twee foto’s gecombineerd met de Photomerge functie van Photoshop

De foto is genomen door de camera op de handmatige stand in te stellen (anders krijg je verschillen in sluitertijd en belichting) en eerst een foto te nemen met de lens helemaal naar boven gedraaid en vervolgens een foto te nemen met de lens helemaal naar beneden gedraaid. Dit levert een verticaal panorama op, maar hetzelfde principe geldt natuurlijk ook voor horizontale panorama’s, waarbij je de lengte van je foto’s ongeveer 1.5 kunt verlengen.

Het ’tilt-shift’ effect

Vrij recent is een andere toepassing van de tilt-shift lens populair geworden, vooral in combinatie met het nemen van foto’s met een vaste interval om er een filmpje van te maken. Het tilt-shift effect van het verleggen van de focus zorgt er voor dat het lijkt alsof je de wereld in miniatuur bekijkt. Grote oceaanstomers in een haven krijgen zo het uiterlijk van een modelbouwtreinset.

Hoe sterk het effect is hangt af van de lens die je gebruikt. Met de groothoek 17mm en 24mm tilt-shift lens is dit effect een stuk minder uitgesproken dan wanneer je gebruik maakt van de 45mm of 90mm tilt-shift lenzen.

Het tilt-shift effect toegepast in nabewerking

Het effect kun je ook prima in nabewerking maken, het gaat wat ver om de werkwijze hier nu uit te leggen, op de site Photoshopessentials.com wordt het heel duidelijk uitgelegd. Let op, in de Nederlandse versie zit de ‘Tilt-Shift blur’ functie in Filters > Vervagen > Kantelen en verschuiven.

Aandachtspunten

Door de ingewikkelde mechaniek heeft een tilt-shift lens geen autofocus functie, je zult dus handmatig moeten scherpstellen. Het eenvoudigste kun je dit doen vanaf een statief, ook omdat dit het bedienen van de verschillende knoppen op de lens eenvoudiger maakt en Liveview (als je camera hierover beschikt) je kan helpen bij het scherpstellen.

Om te zorgen dat je zo min mogelijk vertekening krijgt kun je gebruik maken van een waterpasje op de hotshoe (waarop je normaal een flitser plaatst) van je camera. Kies een waterpas uit waarmee je zowel de horizontale als de verticale verschuiving kunt zien zodat je zeker weet dat je camera helemaal recht staat.

24mm (Canon TS-E24mm f/3.5L II), 1/6s op f/16, ISO 100

Het verschuiven en kantelen van de lens heeft gevolgen voor de belichting, er zal net iets minder licht op de sensor vallen als de lens in een hoek staat dan in de normale stand. Houd hier dus rekening mee als je de belichting instelt in de normale stand en je gaat hierna de lens verschuiven. Gelukkig kun je met het histogram eventuele problemen snel herkennen en de belichting aanpassen.

Als je gebruik maakt van filters kun je deze vaak wel toepassen op een tilt-shift lens, maar op de uitersten zou het kunnen dat je een deel in beeld krijgt, houd hier dus rekening mee in je uitsnede.

Bij het helemaal naar beneden verschuiven van de lens komt een deel van het polarisatiefilter in beeld

Ook ervaren fotografen zullen moeten leren omgaan met dit soort lenzen om de meest optimale prestaties er uit te halen. Het komt vooral neer op uitproberen en wennen aan de manier waarop een tilt-shift lens bij verschillende waarden het beeld corrigeert of vertekent. Ik weer zeker dat mijn resultaten anders worden als ik meer ervaring heb dan de ongeveer 200 foto’s die ik tot nu toe met deze lens heb genomen.

Het ingewikkelde mechaniek en de specialistische toepassing maakt dat een nieuwe tilt-shift lens een behoorlijke investering vergt, niet alleen in geld maar ook in tijd. De toepassingsmogelijkheden zijn uitgebreid, ondanks het specialistische gebruik is de lens voor meerdere toepassingen te gebruiken. Bedenk goed of deze lens voor jouw fotografie meerwaarde zou kunnen bieden en huur hem voor de zekerheid vooraf om de mogelijkheden zelf te onderzoeken.