Van alle verschillende handmatige instellingen die je aan je camera kunt verrichten om een creatieve foto te maken is met het aanpassen van het diafragma relatief simpel een heel groot effect te bereiken. Deze tips gelden voor zowel compactcamera’s als spiegelreflexcamera’s. Het verschil tussen de twee typen camera’s zit vooral in de extremen die je kunt bereiken.
Wat is eigenlijk het diafragma?
Het diafragma is één van de drie belangrijkste onderdelen van je camera waarmee je kunt beïnvloeden hoe een foto er uit komt te zien. De andere onderdelen die dit bepalen zijn de sluitertijd (hoe lang valt het licht op de sensor) en de lichtgevoeligheid (de iso-waarde). Het diafragma is het onderdeel van de camera dat bepaalt hoeveel licht de film of digitale sensor bereikt.
De werking ervan kun je eenvoudig zien met je hand. Als je je duim en wijsvinger op elkaar zet heb je een groot diafragma. Als je vervolgens je wijsvinger aan de binnenkant van je duim laat glijden wordt het gat waardoor licht valt steeds kleiner. Hetzelfde zie je met de pupil van je oog. Als je in een donkere ruimte bent is de pupil groter dan als je in een hele lichte omgeving bent.
De hoeveelheid licht die op de sensor valt bepaalt hoeveel scherptediepte er in de foto zit. Scherptediepte is de afstand waarbinnen het onderwerp op de foto scherp wordt weergegeven. Door te spelen met de diafragma waarde krijg je een volledig onscherpe achtergrond of juist, een volledig scherpe achtergrond en alles wat daar tussen in zit. En dat biedt dus mogelijkheden om creatief te fotograferen.
Het diafragma werkt in stappen, elke stap heeft een halvering van het licht tot gevolg, en heeft een één-op-één relatie met de sluitertijd. Als je het diafragma kleiner maakt (minder licht), moet je om dezelfde belichting van het onderwerp te krijgen de sluitertijd verlengen. Laat het diafragma meer licht door dan moet de sluitertijd worden verkort om dezelfde belichting te krijgen. Zo heb je (afhankelijk van de hoeveelheid licht die beschikbaar is) de mogelijkheid om te kiezen voor een bepaalde scherptediepte van een scene.
Diafragma wordt aangeduid met het ‘f-getal. Dit is de brandpuntafstand (f) gedeeld door de diameter van het diafragma (D). Hieruit volgt een F-schaal die de stappen beschrijft van het diafragma:
f/1 | f/1.4 | f/2 | f/2.8 | f/4 | f/5.6 | f/8 | f/11 | f/16 | f/22 | f/32 | f/45 | f/64
Elke stap naar rechts (in de fotografie vaakt uitgedrukt met de term stop of ‘exposure value’ EV) betekent een halvering van de hoeveelheid licht die op de sensor valt. Elke stap naar links is een verdubbeling van de hoeveelheid licht die op de sensor valt. Het diafragma één stop kleiner maken, bijvoorbeeld van f/2.8 naar f/4, betekent dat je de sluitertijd één stap langer moet instellen om dezelfde hoeveelheid licht op de sensor te laten vallen (zie ook de belichtingsdriehoek).
Welk diafragma je kunt bereiken wordt grotendeels bepaald door de lens. Vanaf diafragma f/2.8 wordt er gesproken over een lichtsterke lens, dit zijn vaak de duurste lenzen in het assortiment van een fabrikant. Het maximum van een lens kan verschillen van f/22 tot soms zelfs f/32.
Moderne camera’s, waar het diafragma in de camera body wordt ingesteld, hebben een schaal met kleinere stappen van een halve stop – maar vaker 1/3 stop. Om een hele stop te springen gaat het diafragma dan 3 plekken naar links of rechts. Voor 1/3 is gekozen, omdat de ISO lichtgevoeligheid ook met 1/3 stops gaat. Op moderne camera’s zie je dus vaak deze schaal:
f/1 | f/1.1 | f/1.2 | f/1.4 | f/1.6 | f/1.8 | f/2 | f/2.2 | f/2.5 | f/2.8 | f/3.3 | f/3.5 | f/4 | f/4.5 | f/5 | f/5.6 | f/6.3 | f/7.1 | f/8 | f/9 | f/10 | f/11 | f/13 | f/14 | f/16 | f/18 | f/20 | f/22
Hoeveel scherptediepte je kunt bereiken wordt mede bepaald door de aanwezige hoeveelheid licht. Hoe hoger het f-getal, hoe meer van de scène scherp in beeld zal zijn.
Als je op f/18 wilt fotograferen om de scene van voor tot achter scherp vast te leggen, dan zul je merken dat je bij donkere omstandigheden al snel een hele lange sluitertijd krijgt en dat een statief dan onontbeerlijk wordt. Dit is ook de reden waarom landschapsfotografen eigenlijk bijna altijd met een statief werken. De omstandigheden die voor hen interessant zijn (zonsondergangen, licht bij een storm) zijn altijd de omstandigheden waarin de aanwezige hoeveelheid licht beperkt is en juist landschapsfotografen zijn altijd op zoek naar maximale scherpte in een scène en vereisen dus een zo klein mogelijk diafragma.
Klein diafragma (hoge f waarde)
Bij een kleiner diafragma (uitgedrukt in een hoge f/ waarde) valt er weinig licht op sensor en neemt de scherptediepte toe. Dit betekent bijvoorbeeld dat je in een landschap ook de achterste rij bomen scherp hebt. Doordat er door de kleinere opening minder licht op de film of lens valt neemt echter ook de sluitertijd toe. De lens moet het licht langer op de sensor laten vallen om de foto genoeg te belichten, er moet licht van verder weg in het beeld de lens bereiken. Hiermee neemt ook de kans toe dat je bewegingsonscherpte krijgt als je de camera beweegt. Een heel klein diafragma is bijvoorbeeld f/18 en f/22, maar we spreken al over klein bij rond de f/10.
Met diafragma f/9 op 38mm (Canon 30D) is het beeld van voor tot achter scherp
Groot diafragma (kleine f waarde)
Bij een groter diafragma (uitgedrukt in een kleine f/ waarde) valt er juist veel licht op de lens en krijg je veel sneller onscherpte in de achtergrond van je foto. Hierdoor springt het onderwerp als het ware naar voren naar de kijker en geef je daarmee dus extra aandacht aan het onderwerp. Hoe meer je inzoomt, hoe groter het effect zal worden. Hoe groot het effect wordt is mede afhankelijk van de lens die je gebruikt, wat is de maximale diafragma opening van de lens, hoe lichtsterk is de lens. Over het algemeen geldt hoe lichtsterker (hoe lager de f waarde, hoe groter de diafragma opening) hoe duurder. Veel fabrikanten leveren een f/4 en een f/2.8 variant van een lens, de f/2.8 is altijd duurder.
Het wordt met een groot diafragma extra belangrijk om op de goede plek scherp te stellen, het deel dat onscherp is wordt namelijk bepaald door het punt waarop je focust. Met een kleine f/ waarde wordt het kritiek om op het goede deel van het beeld scherp te stellen, want door de beperkte scherptediepte is er soms (vooral bij macrofotografie) sprake van slechts enkele milimeters die scherp in beeld zijn. Goed focussen is dan erg belangrijk. Een vol open diafragma is bijvoorbeeld f/1.4 of f/2.8.
De achtergrond is bewust onscherp gemaakt door een groot diafragma te kiezen,
waardoor de aandacht op de bloesem wordt gelegd en niet op het Rijksmuseum erachter
In onderstaand voorbeeld zie je het verschil tussen verschillende diafragma waarden. Links met diafragma f/1.4 is alleen het onderwerp (net) scherp, de achtergrond is onscherp. Met diafragma f/5.6 is er al veel meer detail zichtbaar in de achtergrond, de tomaat springt er minder uit.
Fotografen hebben een term om aan te geven dat de scherptediepte (eigenlijk het onscherpe deel van de foto) mooi is. Ze hebben het dan over een goede of slechte bokeh, maar beter kun je spreken van een aangename of onaangename bokeh. Bokeh is afkomstig uit het Japans en benoemt de kwaliteit van de onscherpte. Over het algemeen wordt het het meest gewaardeerd als je bij een grote onscherpte kleine cirkeltjes kunt zien. Een voorbeeld daarvan zie je in onderstaande foto genomen in het Vondelpark in Amsterdam, de mugjes in het zonlicht zijn kleine cirkeltjes geworden:
Een mooie bokeh op f/2, de mugjes in het zonlicht zijn kleine cirkeltjes geworden.
Het diafragma maakt gebruik van lamellen om een grotere of kleinere opening te bereiken. Deze lamellen liggen over elkaar heen, hoe meer lamellen worden gebruikt hoe hoger de kwaliteit van de onscherpte. Als er minder lamellen zijn gebruikt zie je dit in de bokeh terug, de rondjes zijn dan hoekiger.
Diafragma-prioriteit
Zoals gezegd hoe een foto uit de camera komt wordt bepaald door drie factoren. Gelukkig hoef je je nu niet meteen met alle drie bezig te houden, veel camera’s kennen een diafragma-prioriteit modus. In het geval van Canon camera’s heet deze functie Av, bij Nikon A (check de handleiding van je camera). Door deze functie in te schakelen kun je met een instelwieltje of via het menu een f waarde selecteren waarbij de camera er zelf voor zorgt dat de goede sluitertijd er bij wordt gezocht zodat je foto niet wordt onderbelicht (te donker beeld) of wordt overbelicht (te fel beeld). Wil je de achtergrond onscherp hebben, kies dan voor waarden kleiner dan f/5.6 (afhankelijk van hoe ver je inzoomt). Voor veel scherptediepte kies voor waarden vanaf f/8-10.
Je hebt vooral veel aan een lage f waarde als je vol inzoomt. Dan wordt het effect versterkt. Probeer bijvoorbeeld een rijtje paaltjes te vinden, stel de laagste f waarde van de lens in en mik op het eerste paaltje. Je zult dan zien dat de volgende paaltjes in de rij heel snel onscherp worden, afhankelijk van hoe ver ze van de camera zijn verwijderd. Zoals met alles wat met fotografie te maken heeft, het effect dat je kunt bereiken is erg afhankelijk van de situatie, dus probeer vooral te experimenteren. Probeer dezelfde foto op verschillende f waarden te maken en bekijk op je computer de verschillen en leer ervan hoe je het beste het gewenste effect kunt bereiken.
Objectieven
De f waarden komen terug in de specificaties van objectieven (in het geval van compactcamera’s horen ze ook bij de camera), ze geven de maximum opening en minimum opening van het diafragma aan. Over het algemeen is het zo dat hoe lager het getal, hoe zwaarder en duurder de lens zal zijn. De afweging is kosten tegenover het langer met de hand (in tegenstelling tot een statief) kunnen schieten met weinig licht en de hoeveelheid onscherpte die je wilt bereiken. Zoals alles met fotografie, je kunt het zo duur maken als je wilt en alles is een compromis.
Naast de scherpstel kwaliteiten van de lens is het bij de aanschaf van een lens belangrijk te weten wat de lichtsterkte van de lens is. Gelukkig zetten de fabrikanten dit duidelijk op de doos en de lens zelf. Een 28-135mm lens kent bijvoorbeeld de toevoeging f/3.5-5.6. Dit betekent dat bij de grootste hoek van 28mm de maximale opening van het diafragma 3.5 is, bij de meeste inzoom op 135mm is dit ‘nog maar’ f/5.6. Er zijn ook zoomlenzen met een vaste waarde over het hele bereik. Een 80-200mm f/2.8 lens heeft een maximale opening van f/2.8 op zowel 80mm als op 200mm. Het voordeel daarvan is dat je bij het inzoomen niets aan licht inlevert. Nadeel is wel dat ze (veel) duurder zijn, groter (meer glas gebruiken) en daarom ook meer wegen (glas is zwaar). Veel fabrikanten leveren een f/4 en een f/2.8 variant van de lens, vooral bij telelenzen, waardoor je afhankelijk van je budget en wensen een keuze kunt maken.
De scherpte van het beeld wordt ook mede bepaald door het diafragma. Geen enkele lens heeft dezelfde scherpte van de maximale tot de minimale opening. Als je er een grafiek van tekent dan zie je een piek in het midden, hoe breder deze piek is hoe beter de lens. Er is een bepaald gedeelte van de lens waarbij je de beste resultaten haalt. Fotografen kiezen er dan vaak voor om een lens ‘af te stoppen’, ze gaan een paar stapjes boven de maximale opening zitten (bijvoorbeeld f/4 in plaats van f/2) om maximale scherpte te bereiken. Hetzelfde geldt voor het beperken van lensfouten zoals vignetting en ‘chromatische abberatie’ (paarse randjes langs het onderwerp, vooral zichtbaar bij hoge contrasten).
Hoofdstuk 1.3: Objectieven, investeren in de toekomst, gaat dieper in op objectieven.
Zoals je ziet is er erg veel te vertellen over het diafragma, het is dan ook één van de hoofdprincipes van fotografie. Het is, naast compositie, een enorm krachtig instrument om je foto’s een creatieve waarde mee te geven.
hallo, dank je voor de uitleg, ben een beginnerfotografie, en moet nog heel veel leren.
ben namelijk geintereseerd in protret fotografie. en wil de achterkant fluo hebben, welke sluitertijd en diafragma heb ik daar voor nodig,
heb een cannon 400D
Hoi Brigitta,
Ik weet niet helemaal zeker wat je met fluo bedoelt, maar als je bedoelt dat je een onscherpe achtergrond wilt bereiken, dan moet je het diafragma zo wijd open als mogelijk zetten. Kies op de 400D voor de Av stand en zorg er voor dat je diafragma instelling f/4 of minder is. In de Av stand zoekt de camera automatisch de sluitertijd er bij. Er is niet één juiste sluitertijd bij een diafragma, maar hangt helemaal van de situatie af.
Hallo Kenneth,eindelijk een site die inderdaad een beginner duidelijker omschrijvingen geeft van diafragma e.d. gr Geziena
Hallo Kenneth,
Wil binnenkort baby fotografie doen. Wat voor lens kan ik hiervoor het beste gebruiken of zijn er andere mogelijkheden.
Ik ben in het bezit van een canon 40D met de volgende lensen:
17-85 – 70-200 – 10-20
Mijn complimenten voor de keurige website en de vele tips.
Met vriendelijke groet,
Piet
Hoi P. Vet,
In principe zijn alle soorten lenzen hiervoor te gebruiken. Waarbij je rekening moet houden is dat je niet graag wil flitsen bij baby’s.. een lichtsterke lens geeft toch al snel de voorkeur!
Je geeft aan 3 lenzen te hebben.. Ik vermoed dat je 70-200 een 2.8 lens zal zijn. Zeker op +100MM krijg je prachtige DOF met deze lens waarbij de baby er goed opkomt!
Je 10-22 is wat minder bruikbaar in de groothoek, hierdoor wordt de baby snel wat vervormt.. De 17-85 is ook een mooie maat maar ik weet niet wat de lichtsterke daarvan is..
Ik zou er geen nieuwe lens voo kopen, je hebt immers al van alles in het bereik.. Mocht je geld kwijt willen denk dan aan een reflectiescherm (+- 40 euro). Dit kan de baby wat mooier oplichten zonder de nadelen van een flitser..
Eventueel een 50mm 1.8 en een 105mm lens als je echt geld kwijt moet
Hoi Piet,
Ik ben het eens met Tom, een lichtsterke lens is aan te raden, als de 70-200 een f/4 is dan kan het de moeite waard zijn naar de 50mm f/1.8 te kijken (te koop voor €100). Over het algemeen werkt een onscherpe achtergrond erg goed bij dit soort foto’s.
Andere tips die ik kan geven: Probeer de baby op ooghoogte te fotograferen, zo ben je minder intimiderend en kun je de uitdrukkingen goed vastleggen. Kies je momenten uit. Afhankelijk van de leeftijd en activiteit, laat het kind zijn eigen ding doen.
Vergeet ook niet naar de kleine vingertjes of teentjes te kijken, een foto hiervan geeft een ander beeld. Hou je sluitertijd in de gaten, de bewegingen zijn soms abrupt. Verhoog eventueel je ISO, maar beter is een plekje met voldoende natuurlijk licht.
Veel plezier!
Hoi!
Mag ik een compliment maken voor deze site? Vast wel, ik ben beginner, nu met een “echte camera” en ik moet zeggen dat ik al heel wat tips uitprobeer. Al is het maar om het verschil te zien.
Ik vind het duidelijk en heel informatief. Ga zo door!
Wat een leuke site Kenneth, mijn complimenten….. het helpt me om dingen te begrijpen, c.q. doorgronden en je website is een grote hulp naast de fotografiecursus die ik volg.
Groet
Hoi,
Zeer mooie site, alleen een spellingsfout die een aantal keren terugkomt:
“de hoeveelheid licht dat”
moet, als ik me niet vergis
“de hoeveelheid licht die” zijn, aangezien het betrekkelijk voornaamwoord op de hoeveelheid terugslaat.
Ik zeg dit alleen om het te verbeteren, het is een prima site!
Hoi Henk, je hebt natuurlijk gelijk, het is gecorrigeerd. Bedankt!
simpelweg, de informatie die ik nodig had en duidelijk!
Top!
Hallo Kenneth,
via google ben ik op je site terecht gekomen. Ook namens mij complimenten voor de site. Ik ben al een enige tijd in het bezit van de Canon Power Shot Pro 90 IS (een oudje), maar wil graag overstappen naar ander toestel met losse lensen. Ik heb nu een toestel op het oog de Olympus E-450 met 2 lensen. De eerste is een 14 – 42 mm en de tweede een 40 – 150 mm.
Maar kan ik met de lens van 40 – 150 een beetje redelijke mooie fotos maken voor in het theater? Er vanuit gaande dat ik redelijk vooraan zit natuurlijk. ;-)
Ik heb begrepen dat een lens met een diafragma van 2.8 dan het beste is, maar die zijn behoorlijk aan de prijs.
Of heb jij voor mij misschien een andere tip?
In afwachting op je antwoord.
Met vriendelijke groeten,
Wil
Hoi Wil,
In de donkere theateromstandigheden is een zogenaamde lichtsterke lens het beste inderdaad, hoewel er op het podium wel redelijk wat licht zal zijn. Je kunt eventueel kijken naar een 50mm lens, die komt in f/2 voor Olympus en is rond de € 410 online. Je kunt ook kijken of er misschien gebruikte lenzen worden aangeboden. Een andere mogelijkheid is wat ruis te accepteren en de ISO waarde op te schroeven met de 40-150mm, eventueel er een zwart-wit foto van maken, daar wordt ruis meer in geaccepteerd. Bedenk trouwens wel dat niet elk theater of artiest er prijs op stelt dat er foto’s worden gemaakt.
Hallo Kenneth,
Ik kom regelmatig even op je site om te lezen, of iets op te zoeken. En de nieuwsbrieven stel ik zeer op prijs. Vind het echt geweldig zoals je deze site hebt opgebouwd.
Mijn complimenten dus.
Gr. Saskia
Super, deze site!!! Wat ik altijd al wilde weten, vind ik nu gemakkelijk in deze ‘cursus. Bedankt!
Marijke
Hallo Kenneth,
Ik fotografeer uitsluitend schepen in de haven,ik gebruik nu een
Panasonic Z18 die tot 18 maal in kan zoomen,wat heel handig is.
Deze plaatjes schiet ik uitsluitend op de AF stand,ik heb geen zin
in gedoe omdat het meer om de registratie van de schepen gaat.
Nu zie ik bij collega-spotters die spiegelreflexcamera’s gebruiken dat zij toch wat betere foto’s maken.Ik wil nu ook een
spiegelreflexcamera kopen met telelens.Wat raad je mij aan?
Later wil ik mij toch nog eens verdiepen in o.a.diafragma’s en
sluitertijden.
B.v.d
Hey Ruud,
Als je iets verder zou kijken dan je neus lang is vindt je het artikel dat je zoekt!
http://www.digitalefotografietips.nl/basiscursus/overstappen/
Maar bedenk wel: Wat maken die foto’s zoveel beter? Veelal zijn het bepaalde instellingen zoals witbalans/contrast/verzadiging.. Dat kun je ook in je FZ18 regelen ;)
Maar meer info in het genoemde artikel
eindelijk een site gevonden waar beginners informatie voor fotografen ook in beginnerstaal is geschreven. Vaak wordt er niet uitgelegd wat alle termen inhouden (of dat gebeurt wel, maar op een totaal onvindbare andere pagina), maar jij doet dat echt heel duidelijk!
Complimenten. Staat in m’n favorieten deze website :)
Hallo Kenneth
Ik heb bij toeval jouw site ontdekt en ben meteen lid geworden van je nieuwsbrief,het is een goede informatieve site voor beginnende en ook de gevorderde fotograaf,ik zal er nog vaak gebruik van gaan maken.
groet Bram
Hej Kenneth,
Wat een waanzinnig goede site heb je gemaakt! Enorm goed. Ben nog een regelrechte amateur en begonnen met het doornemen van de basis tips en kan ze meteen uitproberen en toepassen! Wat leuk dat je al deze moeite neemt. Ga morgen weer verder met de basis en van de week een dag op stap met mijn nieuwe camera, ben benieuwd met wat voor foto’s ik thuis ga komen na deze tips!
Bedankt en ga zo door, je staat bij mijn favorieten!!
Groetjes Marjolijn
Hee Kenneth,
Ik sluit me volledig aan bij iedereen hierboven. Ik heb hier veel aan.
Ga over een weekje naar Jpan, en wil daar lekker gaan fotograferen. En deze site helpt me zeker daarbij. Dus bedankt daarvoor.
Hallo,
Ik wil even melden dat ik deze site fantastisch vind!
Ik ben beginnend amateur en leer zeer veel bij met deze informatie!
Kenneth Verburg, ik heb uw site gezien en deze foto’s zijn subliem! Dikke proficiat! :-)
Vele groeten uit Brugge (Belgie)
Karl
Hallo,
mooie site hoor!!
Vraagje hen en Nikon d5000 gekocht is het mogelijk om objectieven van een analoge spiegelreflex camera te gebruiken?
Hoi A. Rietveld,
De objectieven kan je wel gebruiken maar verliezen hun autofocus (en afhankelijk van de leeftijd van je objectieven ook mogelijk andere functies).
De D5000 heeft geen autofocus-motor wat betekent dat je alleen de nieuwere AF-s lenzen kan gebruiken. Deze hebben de SWM AF-motor ingebouwd. (SWM-Silent Wave Motor). Die kan je dus enkel gebruiken op de D5000 als autofocus belangrijk voor je is. Het is trouwens wel de moeite waard om de AF-s lenzen te kopen, de SWM is erg goed en werkt snel en zeer geruisloos, waar voor je geld dus ;)
Groeten,
Erik
Hey Kenneth,
Wat een super site. Al de technische rompslomp die de creativiteit wat tegenhoud voor mij, wordt een stuk duidelijker.
Ik denk de Canon 550d te kopen en zoek nog een goede lens, vooral voor concert fotografie, heb je misschien een tip?
Bedankt voor de leuke site
Groetjes
Sven
Hoi kenneth,
Handige site, 1 vraagje: Je “schrijjft” :De hoeveelheid licht die op de sensor valt bepaalt hoeveel scherptediepte er in de foto zit
Maar als je de sluitertijd daarop aanpast is toch uiteindelijk de hoeveelheid licht gelijk? Ik bedoel als je een klein diafragma(hoog getal) neemt dan heb je dus een langere sluitertijd nodig dan is uiteindelijk de hoeveelheid licht gelijk?
Mooie heldere site, staat tussen andere favo’s.
Wanneer komt het boek? ;)
Geniaal…de werking van het diafragma uitleggen aan de hand van duim en wijsvinger. Dit is nog maar het eerste onderwerp dat ik lees en in ben al in de ban…
Ik sta op het punt om een cursus fotografie te volgen en een spiegelreflexcamera aan te kopen en ben er zeker van dat ik met jouw informatie de juiste keuze zal maken.
Inderdaad, een goei tip van Ton…giet jouw site in boekvorm en het verkoopt als zoete broodjes !!!
PROFICIAT
Wat een geweldige site!
Ik heb net een Canon EOS 1000D aangeschaft met de standaard 15-88 kit.
Dankzij deze site maak ik prachtige foto’s!
Mijn oprechte complimenten over deze duidelijk uitleg in al zijn facetten. Ga nu mijn camera pas goed begrijpen, een betere uitleg als deze is beter te begrijpen dan de handleiding van de camera.
Zal hier veel plezier van hebben.
Groet Joris