De voor- en nadelen van Liveview

Liveview is één van de meest nuttige toevoegingen aan camera’s van de afgelopen jaren. Zeker bij landschapsfotografie, bij macrofotografie of bij het fotograferen van producten in de studio biedt het een geweldig hulpmiddel, bij snel bewegende onderwerpen en portretten is het minder handig. Hoe werkt het en wat zijn nu precies de voordelen en nadelen van het hebben van Liveview op je camera?

Canon EOS 5DmkII, 82mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/125s op f/11, ISO 100

Liveview (verschillende fabrikanten gebruiken verschillende namen en schrijfwijzen) is een tweede methode om composities te maken naast de traditionele zoeker van de camera. Waar het beeld door de zoeker vaak relatief klein en donker kan zijn, biedt Liveview de mogelijkheid om het beeld dat de sensor door de lens ziet op het LCD scherm te tonen.

Dit heeft als voordeel dat je niet vast zit aan je camera, de compositie beter kunt bestuderen, makkelijker kunt werken in kleine ruimtes, vooraf de belichting en scherptediepte kunt bekijken en extra hulpmiddelen op het scherm kunt tonen zoals een ‘live histogram’ en compositielijnen.

Compositie

Liveview is een goed hulpmiddel om composities te leren maken. Veel beginnende fotografen hebben moeite om de 3D wereld die we om ons heen zien naar een platte 2D wereld om te zetten zoals de camera deze ziet. Elementen die veel dieper in het beeld liggen en voor ons menselijk oog niet lijken te botsen blijken op de uiteindelijke foto opeens elkaar hinderlijk in de weg te zitten. Denk bijvoorbeeld aan lantaarnpalen of boomtakken die uit het hoofd van ome Kees lijken te groeien.

Canon EOS 5DmkII, 200mm (Canon 70-200mm F4L IS), 1/80s op f/8, ISO 100

Met behulp van Liveview kun je dit al vooraf bekijken en ome Kees een paar stappen naar links of rechts laten doen of jezelf verplaatsen om de botsing op te heffen. Natuurlijk kun je dat met digitale fotografie ook doen door de foto achteraf te bestuderen, maar als je dit al voor het maken van de foto doet ga je de valkuilen herkennen.

Hulplijnen

Een ander goed hulpmiddel is de mogelijkheid om hulplijnen op het scherm te tonen. Zo kun je bijvoorbeeld de ‘derdenregel‘ lijnen op het beeld laten projecteren om te helpen bij het bepalen waar je de belangrijkste elementen in het beeld plaatst. Ikzelf werk graag met het grid met kleinere vlakken dan voor de derdenregel, om te helpen bij het recht zetten van de horizon.

Canon EOS 5DmkII, 200mm (Canon 70-200mm F4L IS), 1/200s op f/8, ISO 200

Let wel op de valstrik dat het niet een automatisme moet zijn dat je alle elementen standaard precies op de lijnen zet, elke compositie vraagt om zijn eigen aanpak en misschien is het zelfs wel beter om af te wijken van de zogenaamde regeltjes.

Controleer de randen

De zoeker van veel camera’s is niet 100% van het beeld, je krijgt vaak net iets meer op de uiteindelijke foto te zien dan je door de zoeker ziet. Met Liveview krijg je echter het gehele beeld, waardoor het eenvoudiger wordt om net die tak die van links het beeld in dreigt te komen te ontdekken. Op deze manier kun je je compositie preciezer maken en voorkomen dat je de foto achteraf om deze reden moet bijsnijden.

Met Liveview is het ook eenvoudig om een compositie te maken in kleine ruimtes of laag bij de grond. Een uitkomst bij macrofotografie als je niet plat op de grond wilt gaan liggen of een vreemde hoek moet maken om door de zoeker een compositie te kunnen maken.

Scherpte

Zeker bij landschapsfotografie biedt Liveview een geweldig hulpmiddel in de vorm van de zoomfunctie. Op de camera kun je (net zoals achteraf na het nemen van de foto) 5-10x inzoomen op het beeld om te bekijken of datgene wat scherp moet zijn ook echt scherp is. Het beeld waarop je inzoomt wordt vaak bepaald door een rechthoek die je op verschillende plekken van het beeld kunt plaatsen, afhankelijk van of autofocus is ingeschakeld of niet.

Liveview werkt over het algemeen namelijk verschillend als je autofocus of handmatige focus hebt ingesteld. Als je automatische focus op de lens hebt aan staan ben je beperkt in waar je in het beeld kunt inzoomen (in ieder geval werkt mijn 5DmkII zo).

Canon EOS 5DmkII, 55mm (Canon 24-105 F4L IS), 2s op f/20, ISO 100

De plek waar je het rechthoekje kunt plaatsen om de belichting en scherpte te bepalen is bij autofocus beperkt tot de scherpstelpunten van de camera. Dit is het gebied waarin de contrastdetectie kan werken om scherp te stellen. Dit is merkbaar langzamer dan scherpstellen via de sensoren van de lens, maar werkt over het algemeen vrij goed.

Vaak moet je trouwens een andere knop gebruiken om scherp te stellen, de traditionele sluiterknop doet dit niet (ik moet AF-ON gebruiken op mijn Canon).

Handmatig scherpstellen biedt echter betere controle over de scherpte en kan sneller werken (in het landschap vaak niet zo relevant). Doordat je 10x keer kunt inzoomen is het relatief eenvoudig om te beoordelen wanneer je niet genoeg scherpte hebt of nog niet vergenoeg de scherptering hebt gedraaid.

Een extra voordeel is echter dat je bij veel camera’s de belichting en het scherpstellen op die manier kunt loskoppelen van elkaar. Normaal gesproken wordt het focuspunt gebruikt om zowel op scherp te stellen als de belichting op te bepalen (als je niet handmatig belicht), maar door je lens op handmatige focus in te stellen en Liveview te gebruiken kun je de belichting op elke gewenste locatie in het beeld meten (je bent ook niet gebonden aan de scherpstelpunten zoals bij autofocus).

Canon EOS 5DmkII, 47mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/8s op f/11, ISO 100

Nadeel is wel dat als je hierna nogmaals de scherpte wilt controleren, dat de belichting van foto dan weer wijzigt. Vergeet niet de rechthoek weer terug te zetten op zijn originele locatie voor de juiste belichting.

Hoe ik hiermee werk

Ik heb de lens op handmatige focus ingesteld zodat ik zelf kan bepalen waar de focus ligt. De Liveview optie is ingeschakeld en ik kies eerst met het vierkantje waar ik op wil scherpstellen. Scherpstellen doe ik handmatig, dus ik gebruik de zoomfunctie knoppen rechts bovenaan de camera om in te zoomen op het deel dat ik scherp wil hebben en draai aan de focus van de lens tot dit scherp is.

Ik kies dit punt ook afhankelijk van of er iets in de voorgrond staat, zoja dan leg ik de focus verder naar de voorgrond (ruwweg 1/3e het beeld in, hoewel dit ook wordt bepaald door diafragma en afstand tussen de elementen die ik scherp wil hebben). Eventueel kan ik ook het diafragma verhogen van f/11 naar f/13 of f/16, zodat de scherptediepte groter wordt, maar dit heeft negatieve gevolgen voor de scherpte (diffractie).

Vervolgens kies ik met het vierkantje waar de camera de belichting op instelt. Ik schuif met het vlakje over het beeld om een optisch goede belichting te krijgen, vaak zoek ik een neutraal deel of kies juist de lucht of de ondergrond afhankelijk van wat ik goed belicht wil hebben. Ik heb hier veel meer keuzes mee dan met het beperkte aantal scherpstelpunten van de camera zelf en kan direct het effect op het scherm zien.

Aan de hand van het beeld op de camera kan ik ook zien of er extra filters nodig zijn. In dit geval heb ik een grijsverloopfilter geplaatst tot de rand waar de berg in de waterval overloopt. Als je goed op de foto kijkt zie je het filter schuin zitten, hij volgt de donkerbruine ondergrond.

De camera past in Liveview de belichting meteen aan als je het filter er in schuift, als de zon op het LCD scherm schijnt is het echter lastig te zien waar precies de rand zit. Ik schakel dan even Liveview uit en plaats het filter terwijl ik door de zoeker kijk, zodat ik niet een donkere rand krijgt op de delen waar ik dit niet wil.

Scherptediepte

Normaal gesproken zie je door de zoeker altijd het beeld van de lens met een wijd open diafragma. Dit zorgt er voor dat je de maximale hoeveelheid licht door de zoeker ziet om goed te kunnen bepalen of de compositie klopt.

Het nadeel is echter dat je niet goed kunt inschatten of de scherptediepte van het beeld voldoende is, omdat het diafragma pas wordt gesloten als je de sluiterknop indrukt. Is f/11 wel voldoende om het beeld van voorgrond tot achtergrond scherp te maken of moet ik het diafragma nog verder knijpen?

Je kunt daarvoor gebruik maken van de scherptediepte preview knop die veel camera’s hebben. Op mijn Canon 5DmkII zit de knop links onder de lens, als ik hem indruk wordt het diafragma gesloten (en het beeld donkerder), zodat ik kan beoordelen wat de scherptediepte in het beeld is. Maar tot Liveview gebruikte ik deze knop eigenlijk nooit, het beeld werd bij een dicht diafragma vaak veel te donker om echt goed een idee te krijgen.

De knop werkt echter ook met Liveview aan, dus je kunt nu op het grotere LCD scherm bekijken hoe het met de scherptediepte staat. Probeer het maar eens uit met een lens met een wijdste diafragma van f/2.8, focus ergens op de voorgrond, stel het diafragma op f/20 in en druk op de scherptediepte preview knop. Je zult zien dat het gedeelte van de foto dat scherp in beeld komt merkbaar toeneemt.

Trillingen voorkomen

Een spiegelreflexcamera maakt gebruik van een spiegel die het beeld van de lens naar de zoeker reflecteert. Op die manier kun je zien wat de lens ziet zonder eerst een foto te hoeven nemen. Op het moment dat je de sluiterknop indrukt om de foto te nemen klapt de spiegel omhoog en kan het beeld van de lens op de sensor vallen en wordt de foto vastgelegd. Dit opklappen van de spiegel geeft een kleine trilling en bij lange sluitertijden kan dit betekenen dat de foto bewogen wordt weergegeven.

Canon EOS 5DmkII, 40mm (24-105mm F4L IS), 1,3s op f/16, ISO 100

Om dit te voorkomen kun je gebruik maken van de ‘mirror lock-up’ optie van de camera, de mogelijkheid om bij de eerste keer indrukken van de sluiterknop de spiegel omhoog te klappen en pas bij de tweede keer indrukken de foto te nemen. Op het moment dat de spiegel omhoog is geklapt zie je niets meer door de zoeker van de camera, je kunt je compositie dus niet meer bijstellen tot de spiegel weer terug klapt.

Liveview werkt op dezelfde manier, de spiegel klapt omhoog om het beeld op de sensor te laten vallen en te tonen achterop het LCD scherm, maar je hebt niet het nadeel dat je geen beeld meer ziet. Zo kun je goed zien of die vogel niet net hinderlijk door het beeld vliegt of niet.

Zien wat je krijgt?

Als je in RAW formaat fotografeert is er een aandachtspunt voor als je werkt met Liveview. Het beeld achterop het LCD scherm is niet het RAW beeld dat je uiteindelijk op je computer ziet. De camera laat je een JPEG weergave zien van hoe de uiteindelijke foto er met de bewerkingen van de camera uit ziet.

Dit betekent over het algemeen dat de kleuren iets feller zijn, er verscherping wordt toegepast en je niet alle kleuren te zien krijgt die zijn vastgelegd, maar het geeft wel een goede indicatie. Dit effect kun je gedeeltelijk voorkomen door een JPEG bewerkingsstijl in te stellen op de camera die benadert hoe jij je RAW afbeeldingen graag nabewerkt. Deze stijl wordt toegepast op de weergave op het scherm, maar niet in het uiteindelijke RAW bestand, zodat er geen informatie verloren gaat, maar je krijgt wel een goed idee van het eindresultaat.

Canon EOS 5DmkII, 98mm, 1/80s op f/6.3, ISO 100, Westcott Apollo softbox
Model Sigrid Ploeger, Visagie Trudi Nieuwerf, organisatie Jantheo Dam

Deze optie gebruik ik ook wel eens bij zwart-wit fotografie. Op mijn camera maak ik gebruik gemaakt van de Monochrome ‘picture style’ instelling. De zwart-wit bewerking in de camera wordt toegepast op de JPG preview van het RAW bestand. Ook bij het importeren in bijvoorbeeld Lightroom krijg je nog de zwart-wit preview te zien (zo kan Lightroom sneller een overzicht geven van de foto’s, in plaats van de RAW informatie wordt de ingebouwde JPG getoond), maar zodra de bestanden zijn ingeladen heb je weer de beschikking over het oorspronkelijke RAW kleur bestand.

Nadelen

In dit artikel heb ik veel voordelen behandeld van het werken met Liveview, maar er zijn ook een aantal nadelen. De voornaamste is de beperking in de levensduur van de batterij. Het kost veel energie om zowel de sensor als het LCD scherm constant te laten werken, de batterij zal hierdoor sneller leeg raken dan als je foto’s door de zoeker neemt en alleen af en toe het LCD scherm bekijkt. In plaats van een hele dag kan ik zo vaak maar een dagdeel op die manier werken.

Dit nadeel is eenvoudig tegen te gaan door een extra batterij aan te schaffen. Ook kun je het jezelf aanwennen dat je Liveview uitschakelt zodra het het niet nodig hebt, bijvoorbeeld om te wachten tot een wolk voor de zon voorbij trekt.

Ruis

Energieverbruik leidt ook tot een toename van warmte. Als een camerasensor warm wordt loop je meer kans op zichtbare ruis in het beeld, zeker in de donkere delen kan dit goed zichtbaar worden als je in nabewerking het beeld nog wat lichter probeert te maken. Je kunt dit voorkomen door Liveview als je de kans hebt uit te schakelen en de camera even af te laten koelen.

Een raam van de molen vormde een welkom focuspunt – Canon EOS 5DmkII, 17mm (Canon 17-40 F4L), 30s op f/9, ISO 100

Wordt het erg donker in de omgeving, dan krijg je minder nut van het LCD scherm, omdat de camera de ISO waarde opvoert om nog beeld op het scherm te zien. Je kunt nog wel gewoon foto’s maken, met een lange sluitertijd is veel meer licht zichtbaar dan je ogen kunnen waarnemen en de ruis zie je niet op de uiteindelijke foto, maar scherpstellen wordt lastiger. Probeer lichtplekjes te zoeken in de foto waar je gebruik van kunt maken om scherp te stellen.

Scherpstellen

Zoals ik eerder al heb genoemd maakt de camera gebruik van contrastdetectie voor het scherpstellen in autofocus modus. Dit werkt langzamer dan scherpstellen via de scherpstelpunten van de camera zelf en is ook afhankelijk van contrast in beeld, in mistige omstandigheden werkt dit minder goed. Schakel dan over naar handmatig scherpstellen.

Op dit gebied verwacht ik wel veel verbeteringen, er komen hybride systemen die het mogelijk maken om sneller te focussen.

Over scherpte gesproken, het is misschien verleidelijk om de camera voor je te houden zoals een compactcamera en een compositie te maken op het beeldscherm en zo af te drukken. Dit is echter veel minder stabiel dan wanneer je gewoon ouderwets de camera dicht bij je gezicht brengt en door de zoeker kijkt.

Voor straatfotografie kan dit echter wel een uitkomst zijn, zeker met een omklapbaar scherm, om (minder opvallend) vanuit de heup te kunnen schieten en toch een idee te krijgen wat je vastlegt.

Over het algemeen gebruik ik Liveview vooral als ik van statief werk (standaard voor al mijn landschapsfoto’s) en voor foto’s vanuit de hand werk ik op de traditionele manier.

Canon EOS 5DmkII, 144mm (Canon 70-200 F4L IS), 1/5s op f/16, ISO 100

Kort

Voor snelle bewegingen is Liveview niet echt aan te raden. Het beeld ververst toch iets minder snel dan wanneer je door de zoeker kijkt en de stabiliteit is ook lastiger als je de camera van je vandaan moet houden om het beeld te zien. Ook is de autofocus veel langzamer.

Fotografeer je in de felle zon dan loop je ook tegen het feit aan dat veel LCD schermen toch nog niet helder genoeg zijn om in de volle zon te bekijken. Dit verbetert wel met elke generatie camera, misschien dat we ons er in de toekomst niet meer aan hoeven te storen. Waarom wil je eigenlijk een landschap fotograferen in de felle zon met harde schaduwen? ;)

De puristen zullen het gebruik van Liveview waarschijnlijk verketteren. Je plaatst een scherm tussen het beeld dat je probeert vast te leggen en daarnaast haal je een deel van de kunde weg in het vertalen van 3D naar 2D beelden. Dit is waar natuurlijk, maar we moeten niet elke technologische verandering tegenhouden omdat het vroeger nu eenmaal zo ging.

Het gebruik van Liveview biedt veel voordelen als onderwerpen fotografeert die zich er voor lenen. Hoewel het iets minder puur is wellicht, biedt het vooral beginners een schat aan informatie om nog sneller te kunnen groeien in het maken van mooie foto’s. De mogelijkheden van Liveview nemen ook nog steeds toe met elke generatie nieuwe camera; sneller focussen, liveview weergaven in de zoeker, live histogram, etc.