Van alle verschillende handmatige instellingen die je aan je camera kunt verrichten om een creatieve foto te maken is met het aanpassen van het diafragma relatief simpel een heel groot effect te bereiken. Deze tips gelden voor zowel compactcamera’s als spiegelreflexcamera’s. Het verschil tussen de twee typen camera’s zit vooral in de extremen die je kunt bereiken.
Wat is eigenlijk het diafragma?
Het diafragma is één van de drie belangrijkste onderdelen van je camera waarmee je kunt beïnvloeden hoe een foto er uit komt te zien. De andere onderdelen die dit bepalen zijn de sluitertijd (hoe lang valt het licht op de sensor) en de lichtgevoeligheid (de iso-waarde). Het diafragma is het onderdeel van de camera dat bepaalt hoeveel licht de film of digitale sensor bereikt.
De werking ervan kun je eenvoudig zien met je hand. Als je je duim en wijsvinger op elkaar zet heb je een groot diafragma. Als je vervolgens je wijsvinger aan de binnenkant van je duim laat glijden wordt het gat waardoor licht valt steeds kleiner. Hetzelfde zie je met de pupil van je oog. Als je in een donkere ruimte bent is de pupil groter dan als je in een hele lichte omgeving bent.
De hoeveelheid licht die op de sensor valt bepaalt hoeveel scherptediepte er in de foto zit. Scherptediepte is de afstand waarbinnen het onderwerp op de foto scherp wordt weergegeven. Door te spelen met de diafragma waarde krijg je een volledig onscherpe achtergrond of juist, een volledig scherpe achtergrond en alles wat daar tussen in zit. En dat biedt dus mogelijkheden om creatief te fotograferen.
Het diafragma werkt in stappen, elke stap heeft een halvering van het licht tot gevolg, en heeft een één-op-één relatie met de sluitertijd. Als je het diafragma kleiner maakt (minder licht), moet je om dezelfde belichting van het onderwerp te krijgen de sluitertijd verlengen. Laat het diafragma meer licht door dan moet de sluitertijd worden verkort om dezelfde belichting te krijgen. Zo heb je (afhankelijk van de hoeveelheid licht die beschikbaar is) de mogelijkheid om te kiezen voor een bepaalde scherptediepte van een scene.
Diafragma wordt aangeduid met het ‘f-getal. Dit is de brandpuntafstand (f) gedeeld door de diameter van het diafragma (D). Hieruit volgt een F-schaal die de stappen beschrijft van het diafragma:
f/1 | f/1.4 | f/2 | f/2.8 | f/4 | f/5.6 | f/8 | f/11 | f/16 | f/22 | f/32 | f/45 | f/64
Elke stap naar rechts (in de fotografie vaakt uitgedrukt met de term stop of ‘exposure value’ EV) betekent een halvering van de hoeveelheid licht die op de sensor valt. Elke stap naar links is een verdubbeling van de hoeveelheid licht die op de sensor valt. Het diafragma één stop kleiner maken, bijvoorbeeld van f/2.8 naar f/4, betekent dat je de sluitertijd één stap langer moet instellen om dezelfde hoeveelheid licht op de sensor te laten vallen (zie ook de belichtingsdriehoek).
Welk diafragma je kunt bereiken wordt grotendeels bepaald door de lens. Vanaf diafragma f/2.8 wordt er gesproken over een lichtsterke lens, dit zijn vaak de duurste lenzen in het assortiment van een fabrikant. Het maximum van een lens kan verschillen van f/22 tot soms zelfs f/32.
Moderne camera’s, waar het diafragma in de camera body wordt ingesteld, hebben een schaal met kleinere stappen van een halve stop – maar vaker 1/3 stop. Om een hele stop te springen gaat het diafragma dan 3 plekken naar links of rechts. Voor 1/3 is gekozen, omdat de ISO lichtgevoeligheid ook met 1/3 stops gaat. Op moderne camera’s zie je dus vaak deze schaal:
f/1 | f/1.1 | f/1.2 | f/1.4 | f/1.6 | f/1.8 | f/2 | f/2.2 | f/2.5 | f/2.8 | f/3.3 | f/3.5 | f/4 | f/4.5 | f/5 | f/5.6 | f/6.3 | f/7.1 | f/8 | f/9 | f/10 | f/11 | f/13 | f/14 | f/16 | f/18 | f/20 | f/22
Hoeveel scherptediepte je kunt bereiken wordt mede bepaald door de aanwezige hoeveelheid licht. Hoe hoger het f-getal, hoe meer van de scène scherp in beeld zal zijn.
Als je op f/18 wilt fotograferen om de scene van voor tot achter scherp vast te leggen, dan zul je merken dat je bij donkere omstandigheden al snel een hele lange sluitertijd krijgt en dat een statief dan onontbeerlijk wordt. Dit is ook de reden waarom landschapsfotografen eigenlijk bijna altijd met een statief werken. De omstandigheden die voor hen interessant zijn (zonsondergangen, licht bij een storm) zijn altijd de omstandigheden waarin de aanwezige hoeveelheid licht beperkt is en juist landschapsfotografen zijn altijd op zoek naar maximale scherpte in een scène en vereisen dus een zo klein mogelijk diafragma.
Klein diafragma (hoge f waarde)
Bij een kleiner diafragma (uitgedrukt in een hoge f/ waarde) valt er weinig licht op sensor en neemt de scherptediepte toe. Dit betekent bijvoorbeeld dat je in een landschap ook de achterste rij bomen scherp hebt. Doordat er door de kleinere opening minder licht op de film of lens valt neemt echter ook de sluitertijd toe. De lens moet het licht langer op de sensor laten vallen om de foto genoeg te belichten, er moet licht van verder weg in het beeld de lens bereiken. Hiermee neemt ook de kans toe dat je bewegingsonscherpte krijgt als je de camera beweegt. Een heel klein diafragma is bijvoorbeeld f/18 en f/22, maar we spreken al over klein bij rond de f/10.
Met diafragma f/9 op 38mm (Canon 30D) is het beeld van voor tot achter scherp
Groot diafragma (kleine f waarde)
Bij een groter diafragma (uitgedrukt in een kleine f/ waarde) valt er juist veel licht op de lens en krijg je veel sneller onscherpte in de achtergrond van je foto. Hierdoor springt het onderwerp als het ware naar voren naar de kijker en geef je daarmee dus extra aandacht aan het onderwerp. Hoe meer je inzoomt, hoe groter het effect zal worden. Hoe groot het effect wordt is mede afhankelijk van de lens die je gebruikt, wat is de maximale diafragma opening van de lens, hoe lichtsterk is de lens. Over het algemeen geldt hoe lichtsterker (hoe lager de f waarde, hoe groter de diafragma opening) hoe duurder. Veel fabrikanten leveren een f/4 en een f/2.8 variant van een lens, de f/2.8 is altijd duurder.
Het wordt met een groot diafragma extra belangrijk om op de goede plek scherp te stellen, het deel dat onscherp is wordt namelijk bepaald door het punt waarop je focust. Met een kleine f/ waarde wordt het kritiek om op het goede deel van het beeld scherp te stellen, want door de beperkte scherptediepte is er soms (vooral bij macrofotografie) sprake van slechts enkele milimeters die scherp in beeld zijn. Goed focussen is dan erg belangrijk. Een vol open diafragma is bijvoorbeeld f/1.4 of f/2.8.
De achtergrond is bewust onscherp gemaakt door een groot diafragma te kiezen,
waardoor de aandacht op de bloesem wordt gelegd en niet op het Rijksmuseum erachter
In onderstaand voorbeeld zie je het verschil tussen verschillende diafragma waarden. Links met diafragma f/1.4 is alleen het onderwerp (net) scherp, de achtergrond is onscherp. Met diafragma f/5.6 is er al veel meer detail zichtbaar in de achtergrond, de tomaat springt er minder uit.
Fotografen hebben een term om aan te geven dat de scherptediepte (eigenlijk het onscherpe deel van de foto) mooi is. Ze hebben het dan over een goede of slechte bokeh, maar beter kun je spreken van een aangename of onaangename bokeh. Bokeh is afkomstig uit het Japans en benoemt de kwaliteit van de onscherpte. Over het algemeen wordt het het meest gewaardeerd als je bij een grote onscherpte kleine cirkeltjes kunt zien. Een voorbeeld daarvan zie je in onderstaande foto genomen in het Vondelpark in Amsterdam, de mugjes in het zonlicht zijn kleine cirkeltjes geworden:
Een mooie bokeh op f/2, de mugjes in het zonlicht zijn kleine cirkeltjes geworden.
Het diafragma maakt gebruik van lamellen om een grotere of kleinere opening te bereiken. Deze lamellen liggen over elkaar heen, hoe meer lamellen worden gebruikt hoe hoger de kwaliteit van de onscherpte. Als er minder lamellen zijn gebruikt zie je dit in de bokeh terug, de rondjes zijn dan hoekiger.
Diafragma-prioriteit
Zoals gezegd hoe een foto uit de camera komt wordt bepaald door drie factoren. Gelukkig hoef je je nu niet meteen met alle drie bezig te houden, veel camera’s kennen een diafragma-prioriteit modus. In het geval van Canon camera’s heet deze functie Av, bij Nikon A (check de handleiding van je camera). Door deze functie in te schakelen kun je met een instelwieltje of via het menu een f waarde selecteren waarbij de camera er zelf voor zorgt dat de goede sluitertijd er bij wordt gezocht zodat je foto niet wordt onderbelicht (te donker beeld) of wordt overbelicht (te fel beeld). Wil je de achtergrond onscherp hebben, kies dan voor waarden kleiner dan f/5.6 (afhankelijk van hoe ver je inzoomt). Voor veel scherptediepte kies voor waarden vanaf f/8-10.
Je hebt vooral veel aan een lage f waarde als je vol inzoomt. Dan wordt het effect versterkt. Probeer bijvoorbeeld een rijtje paaltjes te vinden, stel de laagste f waarde van de lens in en mik op het eerste paaltje. Je zult dan zien dat de volgende paaltjes in de rij heel snel onscherp worden, afhankelijk van hoe ver ze van de camera zijn verwijderd. Zoals met alles wat met fotografie te maken heeft, het effect dat je kunt bereiken is erg afhankelijk van de situatie, dus probeer vooral te experimenteren. Probeer dezelfde foto op verschillende f waarden te maken en bekijk op je computer de verschillen en leer ervan hoe je het beste het gewenste effect kunt bereiken.
Objectieven
De f waarden komen terug in de specificaties van objectieven (in het geval van compactcamera’s horen ze ook bij de camera), ze geven de maximum opening en minimum opening van het diafragma aan. Over het algemeen is het zo dat hoe lager het getal, hoe zwaarder en duurder de lens zal zijn. De afweging is kosten tegenover het langer met de hand (in tegenstelling tot een statief) kunnen schieten met weinig licht en de hoeveelheid onscherpte die je wilt bereiken. Zoals alles met fotografie, je kunt het zo duur maken als je wilt en alles is een compromis.
Naast de scherpstel kwaliteiten van de lens is het bij de aanschaf van een lens belangrijk te weten wat de lichtsterkte van de lens is. Gelukkig zetten de fabrikanten dit duidelijk op de doos en de lens zelf. Een 28-135mm lens kent bijvoorbeeld de toevoeging f/3.5-5.6. Dit betekent dat bij de grootste hoek van 28mm de maximale opening van het diafragma 3.5 is, bij de meeste inzoom op 135mm is dit ‘nog maar’ f/5.6. Er zijn ook zoomlenzen met een vaste waarde over het hele bereik. Een 80-200mm f/2.8 lens heeft een maximale opening van f/2.8 op zowel 80mm als op 200mm. Het voordeel daarvan is dat je bij het inzoomen niets aan licht inlevert. Nadeel is wel dat ze (veel) duurder zijn, groter (meer glas gebruiken) en daarom ook meer wegen (glas is zwaar). Veel fabrikanten leveren een f/4 en een f/2.8 variant van de lens, vooral bij telelenzen, waardoor je afhankelijk van je budget en wensen een keuze kunt maken.
De scherpte van het beeld wordt ook mede bepaald door het diafragma. Geen enkele lens heeft dezelfde scherpte van de maximale tot de minimale opening. Als je er een grafiek van tekent dan zie je een piek in het midden, hoe breder deze piek is hoe beter de lens. Er is een bepaald gedeelte van de lens waarbij je de beste resultaten haalt. Fotografen kiezen er dan vaak voor om een lens ‘af te stoppen’, ze gaan een paar stapjes boven de maximale opening zitten (bijvoorbeeld f/4 in plaats van f/2) om maximale scherpte te bereiken. Hetzelfde geldt voor het beperken van lensfouten zoals vignetting en ‘chromatische abberatie’ (paarse randjes langs het onderwerp, vooral zichtbaar bij hoge contrasten).
Hoofdstuk 1.3: Objectieven, investeren in de toekomst, gaat dieper in op objectieven.
Zoals je ziet is er erg veel te vertellen over het diafragma, het is dan ook één van de hoofdprincipes van fotografie. Het is, naast compositie, een enorm krachtig instrument om je foto’s een creatieve waarde mee te geven.
Hallo! Wat een fijne uitleg.
Ik heb ook nog een vraag; mijn diafragma gaat niet kleiner dan f/5.6. Ik heb de Nikon D3200 met een 18-55mm lens. Weet iemand misschien hoe dit kan?
Als het goed is moet die lens op 18mm tot f/3.5 kunnen gaan, f/5.6 is de maximum opening als je volledig bent ingezoomd op 55mm.
Ik wil even zeggen dat je het goed uitlegt en voor de beginnende hobby fotograaf heb je mij in ieder geval stof tot nadenken gegeven bij ieder artikel dat ik hier lees. Ik haal enorm veel inspiratie uit je duidelijke uitleg en dit is een enorm belangrijk onderwerp! net een 50mm f/1.8 gekocht en daar kun je zoveel mee als je dit verhaal maar goed snapt!!
ga zo door!
Ik heb een Nikon D3100. Ik heb zojuist gelezen dat als mijn camera in de A stand staat, hij zelf de meest geschikte sluitertijd kiest bij een bepaalde f waarde. Doch als ik deze f waarde verander zie ik geen verandering in de sluitertijd. Wat doe ik verkeerd ?
hoi,
ik heb van me vriend een nicon gekregen een tijdje terug. nu is elke foto onscherp die ik maak en snap er niks van. alle instellingen waar jullie over hebben lijk ik niet in te kunnen stellen of ik kan ze gewoon niet vinden. veel in het menu is grijs en kan ik ook niet instellen.
wel is me opgevallen tijdens foto’s maken dat het groene gedeelte scherp wordt, maar de camera kiest zelf wat groen wordt , ik kan wel dan kiezen de foto niet te nemen als niet eens ben met groene gedeelte, maar kan de groene gedeelte niet verleggen, als ik dan speel met inzoemen dan lukt het ook niet. ik baal zeg maar een beetje ik zelf niet kan kiezen wat ik wil fotograveren, heb helaas veel vakantie foto’s nu met glazen scherp inplaats van de persoon die scherp had moeten zijn, en kan dus nergens die instellingen veranderen, hij blijft zelf het voorste voorwerp als scherp stellen keizen(groene gedeelte), ik ben al maanden aan klooien nu, maak met me telefoon betere foto’s dan met dit automatische ding. hoop echt iemand een oplossing voor me heeft,
Ik heb een vraag. Ik heb een canon 100D. Met een canon 18-200 lens. Nu wil ik deze lens vervangen voor een sigma 18-250 macro. Het gewicht van de sigma is 120 minder als van de canon lens. Daar ik de canon lens te zwaar vind wil ik naar de sigma. Kan iemand mij vertellen of dit een verstandige verandering is? Ik hoor het graag . Groet Annemiek
Hier stel je de zelfde vraag. http://vragen.digitalefotografietips.nl/discussion/1524/objectief.-canon-of-sigma
Hier heb je een reactie ontvangen, maar reageer je verder niet…..
En nu plaats je hier je vraag. Sorry, maar wellicht de moeite nemen om toch te reageren ;-)
Beste,
Bedankt voor alle nuttige info op deze site, ik leer er elke keer van bij.
N.a.v. dit artikel heb ik de volgende vraag. Ik merk, dat als ik binnenshuis fotografeer en 2 variabelen gelijk houd (bv zelfde sluitertijd en iso of zelfde diafragma en iso) en dan telkens op een ander punt focus (en de camera bijgevolg de 3e variabele aanpast – diafragma of sluitertijd) , ik een groot verschil krijg in hoe licht of donker mijn foto is.
Hoe komt dit? Naar welke informatie dien ik hiervoor op zoek te gaan?
Groeten, Christophe.
Wow goeie site ! :) … ik heb mn presentatie over fotografie en dit heeft me heel erg geholpen ^^
Hallo, jullie uitleg is super(!) en zeer duidelijk/verhelderend!!
Ik heb net een Nikon D3300 aangeschaft en zou graag een extra lens aanschaffen waarmee ik portretten mee kan maken of groepsfoto. Nu zie ik bij een prof. fotograaf dat de achtergrond heel onscherp is. Dat zou dan moeten lukken met een groot diafragma (klein scherpte diepte) Echter als ik dat met mijn 18-55 kitlens probeer is dat niet schokkend wazig (max f4,5). Als ik dat met een 55-200 lens probeer kom ik tot betere resultaten echter dan moet ik volledig inzoomen om die blur te krijgen…. dan moet ik weer verderaf gaan staan om twee personen op de foto te krijgen. Moet ik dan door naar een 70-300mm lens? Maar dan moet ik mi nog verderaf gaan staan volgens mij…?
Ik dus eigenlijk 2 vragen:
a) moet ik voor het sterke blur effect van achtergrond naar een 70-300 lens?
b) zijn er betere alternatieven om een sterke blur van de achtergrond te verkrijgen?
Thanks!!
Misschien heb je wel wat aan een 50mm lens. Goedkoop en mooi bokeh. Er is ook al wat over geschreven op deze site.
http://www.digitalefotografietips.nl/apparatuur/plasticfantastic/
Wat een super goede uitleg, dank je wel!
sorry hé dat ik op een professioneel forum waar blijkbaar alleen professionele mensen alles weten en begrijpen wat er op deze website word gezegd blijkbaar geen website voor beginners want dan word je onmiddellijk van het forum verwijderd straf ,in ieder geval
mij hebben jullie niet geholpen , bedankt om me niet te helpen .
met vriendelijke groeten van een leek ( voor jullie een lompe )
ik ga morgen naar schiermonnikooog waar moet ik op letten met fotograferen, ik bedoel op welke standen krijg je mooie foto’s van het strand en de dieren
dit artikel nog een keer en misschien nog een keer goed lezen
Ik wist hier niet heel veel van en heb net mijn Rx10m2 ingeruild voor een rx10m3. Ik hou van scherpte diepte. Mijn vorige lens was over het hele stuk f2.8 mijn nieuwe lens heeft veel meer zoom maar is f2.4/f4.0, jammer is dat bij minimale zoom hij gelijk naar 4 springt.
Bij de winkel zeiden ze dat deze beter was maar na dit verhaal twijfel ik heel erg…
Goedemiddag,
Ik heb een nikon D5300 met een 18-55mm lens erop. Ik moet voor mijn school een opdracht doen en ik kom er niet meer uit. De opdracht luidt als volgt:
Ik moet mijn lens op brandpuntafstand 35 laten staan (dit lukt). Dan moet ik mijn camera instellen op de A-stand (diafragma) en moet ik 3 foto’s maken (1 van de kleinste diafragma, 1 van de grootste en 1 daar tussenin). Dit lukt wel, maar op 1 of andere manier krijg ik op die 3 foto’s verschillende kleuren (1 donkere lucht, 1 lichte lucht en 1 daar tussen in).
Ik moet deze opdracht ook maken in de S-stand (sluitertijd) en ook hier gebeurt hetzelfde bij.
Iemand enig idee hoe ik dit kan oplossen zodat ik 3x het effect van diafragma krijg, maar niet het kleur verschil?
Bij voorbaat dank!