Fotograferen uit de hand bij weinig licht

Vooropgesteld dat een statief nog altijd het beste werkt voor het krijgen van scherpe resultaten in het donker, kun je ook een aantal dingen doen om ongewenste beweging tegen te gaan als je geen statief bij de hand hebt of het niet praktisch is er eentje te gebruiken, bijvoorbeeld in een drukke winkelstraat tijdens de boodschappen voor de feestdagen.

Als je uit de hand fotografeert bij weinig licht dan is je voornaamste vijand de (lange) sluitertijd. Om voldoende licht op de sensor te laten vallen is een langere sluitertijd dan overdag vereist, maar als de sluitertijd te lang is dan loop je de kans dat de foto bewogen is.

Alle hens aan dek, beeldstabilisatie, wijd open diafragma, hoge ISO waarde, goed staan – Canon EOS 5DmkII, 24mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/5s op f/4, ISO 1600, -1EV belichtingscompensatie

Probeer een sluitertijd te bereiken die – dit is een ezelsbruggetje, geen absolute waarheid – minimaal 1/brandpuntafstand seconden moet duren, liever nog iets sneller. Heb je de lens op 30mm staan, dan 1/30s, heb je de lens op 200mm staan dan 1/200s.

Het nadelige effect zie je sneller met een telelens dan met een groothoeklens, een kleine beweging geeft bij een telelens een grotere verschuiving dan bij een groothoeklens.

Om de benodigde sluitertijd te bereiken kun je – zie ook de belichtingsdriehoek – als eerste het diafragma verder openen (een lager f-getal). Hoe wijder de opening, hoe sneller er voldoende licht op de sensor valt voor een juiste belichting, hoe korter de sluitertijd kan zijn.

Canon EOS 5DmkII, 24mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/60s op f/4, ISO 1600

Nadeel is wel dat de hoeveelheid scherptediepte af neemt, dit kun je gedeeltelijk compenseren met een groothoeklens die door de bouw meer scherptediepte geeft op f/4 dan een telelens. Ook is de lens niet op zijn scherpst bij de maximale opening van het diafragma. Maar liever iets minder scherpte dan bewegingsonscherpte door een te lange sluitertijd.

Als je lens beschikt over beeldstabilisatie dan kan dit erg helpen bij het fotograferen bij weinig licht. De lens zal een deel van je bewegingen kunnen compenseren waardoor je met een lens met beeldstabilisatie waarschijnlijk een scherper resultaat krijgt op 1/30s dan zonder.

Canon EOS 5DmkII, 60mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/25s op f/4, ISO 1600

Ook in je houding kun je beweging zoveel mogelijk proberen tegen te gaan. Klem je (spiegelreflex)camera zo veel mogelijk tegen je gezicht en houd je armen dicht bij elkaar. Adem uit voordat je afdrukt. Ook kun je tegen een muur of lantaarnpaal leunen om je eigen bewegingen tegen te gaan of de camera er tegenaan drukken.

Een bankje of prullenbak is ook ideaal, maar die staan natuurlijk nooit op de plek waar ze jou uit komen.

Schakel ook de optie in om meerdere foto’s snel achter elkaar te nemen. Vaak zijn de middelste foto’s van zo’n serie het scherpst als de sluitertijd binnen de perken wordt gehouden.

Canon EOS 5DmkII, 24mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/60s op f/4, ISO 1600

Probeer ook te kijken waar je op focust. Als er bijvoorbeeld een uitgelicht gebouw in je compositie staat, probeer hier dan de belichting op af te stellen door het actieve focuspunt eerst daar op te richten, de sluiterknop half in te drukken en daarna de eindcompositie te maken. De camera onthoudt deze instelling zo lang je de sluiterknop half ingedrukt houdt.

Als je op diafragma- of sluitertijdvoorkeur fotografeert, vergeet dan niet gebruik te maken van de mogelijkheid de belichting te compenseren. Het is helemaal niet nodig alle details in elke schaduw te zien, als je ’s avonds fotografeert mag het er ook best wat donkerder uit zien. Zo kun je bijvoorbeeld de belichtingscompensatie op -1 instellen om een extra stop sluitertijd te winnen.

Canon EOS 5DmkII, 40mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/10s op f/4, ISO 1000

Alle tips die ik tot nu toe heb gegeven gaan voorbij aan de mogelijkheid de ISO waarde te verhogen. Dit doe ik bewust, omdat het verhogen van de ISO waarde tot gevolg heeft dat er meer ruis, spikkels in het beeld die de foto minder scherp doen ogen, in de foto ontstaat.

Ruis is vooral hinderlijk bij het weergeven of afdrukken van foto’s in het groot, hoewel de technologie van camerasensoren en beeldbewerkingssoftware de afgelopen jaren enorm veel beter is geworden waardoor veel van de nadelen langzaam verdwijnen. Zo kun je tegenwoordig, met de camera’s van dit moment, met veel hogere ISO waarden fotograferen dan vroeger zonder meteen hinderlijke ruis te zien.

Canon EOS 5DmkII, 32mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/13s op f/4, ISO 1600, -1EV belichtingscompensatie

Een detailopname van bovenstaande foto toont de ruis

Met een crop camera is het tegenwoordig waarschijnlijk prima mogelijk tot ISO 800 te fotograferen zonder veel problemen. Met een full-frame camera zoals mijn 5DmkII gaat dit vrij eenvoudig op ISO 1250 of 1600. Met ruisreductie in nabewerking en een kleinere foto gaat dit prima.

Experimenteer dus zeker met de ISO waarde, probeer verschillende instellingen voor dezelfde foto zodat je goed kunt beoordelen op welke ISO stand het eindresultaat niet goed genoeg meer is, zodat je in de toekomst bewust onder die waarde kunt blijven of je goed realiseert wat het nadeel is als je een hogere waarde kiest.

Canon EOS 5DmkII, 24mm (Canon 24-105mm F4L IS), 1/40s op f/4, ISO 1600

Laat je niet bang maken door angst voor ruis, probeer het gewoon uit en mijn stelregel is ook nog steeds: liever een foto met wat ruis dan een onscherpe foto die ik helemaal niet kan gebruiken.

Zonder statief is het niet meteen einde oefening in een situatie met weinig licht, met goede techniek kun je ook in niet-ideale omstandigheden nog een bruikbare foto krijgen. Wel zul je inleveren op beeldkwaliteit en minder mogelijkheden hebben. Camerasensors en beeldbewerkingssoftware worden echter steeds beter waardoor je een iets hogere ISO waarde kunt kiezen en langer uit de hand kunt blijven fotograferen als het donker wordt.